Veel van onze verhalen komen uit:

Veteraan tuinder Rien van der Meer
“Sla gaat hier dezelfde weg als de druif”

ln deze serie komen oud-tuinders aan het woord die de groei van de Westlandse tuinbouw van dichtbij hebben meegemaakt. Verhalen over economische groei, innovatie en uiteraard oordelen over de huidige generatie telers. Deze week oud slateler Rien van der Meer.

Rien van der Meer houdt zich nu volop bezig met sierteeltgewassen in zijn eigen tuin.

Door: Arjen van den Oever
Uit: Westlangsche Courant | Tuinbouw
Editie: 3 Augustus 2004

'S-GRAVENZANDE | Zijn eigen achtertuin is zon er twijfel één van de plekken waar Rien van der Meer zeer graag vertoeft. Vele uren per week gaan er in het onderhoud zitten, nu de in Monster geboren oud slateler sinds 2000 geen bedrijf meer heeft. Maar hoeveel tijd precies... ' "Geen idee", meent de achterover leunende Van der Meer. Grijnzend vervolgt hij: "Het is niet verstandig te vertellen, want ze zouden me opsluiten in een inrichting als ik het zeg. Het is te veel voor een 66-jarige."  De huidige bezigheden weerspiegelen gedeeltelijk zijn arbeidzame leven niet. In de achtertuin is geen krop sla te bekennen, terwijl dit gewas het fundament van zijn bedrijf heeft gevormd. “De laatste jaren was het alleen jaarrond sla. Ook zware sla, wat volgens mij het allermoeilijkste en mooiste gewas ter wereld is om te telen. Het was een zeer precies karwei met bewatering, beluchting, temperatuur controle. Hoe langer het staat, hoe moeilijker het wordt." De zware sla kwam letterlijk overgewaaid uit België, weet Van der Meer. Rond de vijftien Westlandse telers besloten enkele tientallen jaren geleden er mee te beginnen, wat een vrij klein gezelschap was. Nu zijn er nog een stuk of tien slatelers over, schat Van der Meer voorzichtig. Ik begon zelfstandig in 1964, aan de Zanddijk. De grond bewerkte ik zelf met een spitfrees. Na twee weken zwoegen zat het er op." Zijn bedrijf begon op de welbekende Westlandse wijze. Sla, meloenen, paprika's en tomaten. De laatste groentesoort verdween al snel van het toneel. “Dat is gewoon geen leuke teelt om in te werken. Op de een of andere manier eindig de het altijd in een enorme smurrie,” aldus de oudgediende, die tussen de uitspraken door herhaaldelijk laat weten zeer aan orde en netheid te hechten.

Barre prijzen
De gewassen wisselden zich binnen een jaar doorgaans af, wat legio herinneringen oproept bij Rien van der Meer. "Zo'n vijfentwintig jaar geleden was het in oktober nog ideaal strandweer, waardoor de oogst van onze paprika's nogal versneld werd. De hele familie werkte mee, terwijl de strandgangers over de Zanddijk langs trokken. Voor één kilo paprika's kreeg ik vijf gulden. Zeer barre prijzen”. Daarna bleken sommige teelten het elders beter te doen en verdwenen ze gestaag uit het bedrijf van Van der Meer. "De Spanjaarden hebben veel gewassen succesvol overgenomen." Hij trekt een lichte grimas. “Ooit had ik een goede knecht in dienst die vaak zei: 'Als ze op de bergtoppen de kroppen kunnen laten groeien heeft niemand het Westland meer nodig.' Volgens mij heeft hij gelijk." Maar al snel gaat hij over op een luchtiger vertelwijze. "Strikt genomen ben ik er ook debet aan dat Spanje zo succesvol is geworden. Ooit had ik eens een hele ploeg Spaanse telers over de vloer. Ze kwamen kijken hoe wij hier met paprika teelt bezig waren. Ze zullen ongetwijfeld veel ideeën overgenomen hebben, inclusief die van de sorteermachine die ik net had staan. Dat ding wist negentig procent van de paprika's al op grootte te scheiden.
Via Hans Brinkman had ik hem weten te bemachtigen, terwijl ik het geld niet eens had om hem te betalen. Mooie service nietwaar?" Rien van der Meer eindigde met zijn favoriete gewas: sla. Dat ook deze bladgroente er droevig voorstaat, doet hem geen goed. “Nu ik er niet meer inzit, wil niet zeggen dat het me niets doet. Dit is een rampjaar. Heel droevige prijzen." Voor de huidige slatelers heeft hij geen hoop. "Er is hier geen toekomst voor sla. Het gaat dezelfde weg als de Westlandse druif."  Niet alleen droevige prijzen, maar ook een droevig vooruitzicht. “Slateelt is nachtwerk, legaal personeel is lastig te vinden. Dan is er de overvloed aan regels die de overheid voorschrijft. Over The Greenery kan ik ook weinig goeds zeggen - zo ondoorzichtig en geheimzinnig over prijzen.
Er zijn geen collega's meer, maar alleen concurrenten." Zijn korte tirade stokt even. "De grootste handicap tegenwoordig is het gebrek aan terug koeling. Vroeger op de echte veiling kwamen de kroppen een aantal uur in dit proces terecht, wat nu nauwelijks meer voorkomt. Dat is zonde, want de kwaliteit loopt enorm terug. Wat ik tegenwoordig in de supermarkt zie, is te vaak bedroevend." Ondanks de kommer en kwel over zijn gewas, is Rien van der Meer tevreden over zijn huidig bestaan. Zelfs nu zijn bedrijf niet meer bestaat. “Mijn zoon besloot zich te richten op het vertegenwoordigers vak. Ik moet eerlijk zeggen, daar had ik eerst behoorlijk de pé in." Vier jaar geleden deed de slateler zijn bedrijf van de hand. "April 2000 was een vreemde gewaarwording. Waar ik klaar was, werd de hele inrichting achter mijn rug afgevoerd. Het was niet leuk mee te maken, maar toen ik eenmaal in mijn eigen woning was komen te zitten kon ik de vlag uitsteken. En nu, met de huidige prijzen in de bladgroenteteelt, zou ik zoveel vlaggen willen uitsteken dat die niet eens allemaal te krijgen zijn."

Olyblok nieuwe polder

Uit: Ouder Westland van het AD
Door: Aad van Holstein
Editie: Donderdag 14 juni 2007

Het Olyblok grotendeels gelegen in 's-Gravenzande en in l947 nog begrensd door de Leeweg het Galgebrok de Groeneweg en het Oranjekanaal, is eer nieuwe polder in het Westland.

De Leeweg (nu Oranjesluisweg vanaf de Maasdijk gezien) ca. 1930

De Leeweg (nu Oranjesluisweg) vanaf de Maasdijk gezien, lins zien we de Oranjesluis,
foto: Google

In het Olyblok wonen in 1947 meest westlanders met een eigen tuinders bedrijf. Gelegen in een gebied dat een oppervlakte heeft van 90 hectare. Maar al jaren kampen velen van hen met een gebrekkige watervoorziening. En dat dit fnuikend is voor een verantwoorde economische bedrijfsvoering lijdt geen twijfel. Het woord Oly, waar deze polder zijn naam aan' dankt, heeft helemaal niets te maken met olie. Maar wel met het huis Holy, dat er hemelsbreed niet zo ver vanaf heeft gelegen: in de Holierhoekse polder te Vlaardingen. Daarvan is eigenlijk alleen de toren een bekend maar ook allang verdwenen restant, dat daar tot 1860 heeft gestaan.

De in het Westland voorkomende geslachtsnaam Olyrhook heeft er ook mee te maken en wordt gezien als een verbastering van “Hoogledehoek”. En dat is weer de naam van een voormalig slot bij Schiedam. Daar komen ook namen als Van Holii, Van Hoijlede, Holierhoek, Olierook en Olijrhook vandaan. Evenals de naam van het bekende Vlaardingse Holy-ziekenhuis. Al in de jaren twintig baart de watervoorziening op tal van plekken in het Olyblok grote zorgen. Steeds meer tuinders vestigen zich in het gebied, waardoor de kwestie ook steeds urgenter wordt. Maar de jaren dertig zijn niet bepaald gunstig om grote investeringen te doen. Sommige tuinders kunnen in die tijd nog maar net het hoofd boven het eigenlijk ontbrekende water houden.

In 19411 zijn de bewoners van het Olyblok echter zo ver, dat ze precies weten hoe ze de problemen moeten aanpakken. Maar nu hebben zweer de oorlogsomstandigheden tegen. Het is daardoor niet mogelijk de plannen uit te voeren. Na de oorlog komt meteen het speciaal hiervoor opgerichte lichaam “Het Olyblok” - onder leiding van de heren Kleer, Van Rij en Van Velden opnieuw in actie. Er wordt hard en voortvarend gewerkt. Maar als dan eindelijk de eerste spade de grond in kan gaan, is er sprake van grote hitte en een daarmee gepaard gaande droogte. Het watergebrek dat dan ontstaat is zo rampzalig, dat het diverse tuinders van het Oiyblok in grote problemen brengt. Hoe groot de waternood dan wel is, bewijzen sommige telers aan de Groeneweg, die 's morgens om drie uur al in draf naar hun tuin lopen om toch maar de eerste te zijn om het 's nachts bij gezakte water op te vangen. Onder leiding van uitvoerder Bosman uit Piershil en aannemer Van der Heide wordt intussen in het Olyblok wel een groots waterbouwkundig project tot stand gebracht. De vijftig ingelanden die ervan gaan profiteren zijn wat de urgentie betreft in drie groepen verdeeld: zij die zeer vaak zonder water zitten, zij die niet te klagen hebben en zij die bij de bemalingen het minste belang hebben, omdat het hun nooit aan water ontbreekt.

Het is vooral de laatste groep die bij de aanpak van dit grote probleem een enorm gevoel van saamhorigheid heeft laten zien.

Verspreid over het Olyblok worden vier gemalen geplaatst, die elk een motor van 2 pk hebben bij een stroomverbruik van 6 KWU per dag. Per uur kunnen ze zo 72.000 liter water pompen. Deze vier pompinstallaties, waarvan drie in het 's-Gravenzandse deel en een in het deel in Naaldwijk, brengen half juni 1947 eindelijk verlichting. Het Gemeentelijk Elektriciteits Bedrijf van Naaldwijk speelt hier een belangrijke rol in. Het is immers het gemaal in het Naaldwijkse deel, dat zodra de bekende GEB-man Alsemgeest er kans toe ziet, als eerste uit Naaldwijk stroom geleverd krijgt. De drie andere gemalen kunnen pas een week later in bedrijf worden gesteld. Dat komt omdat de netspanning aan de Groeneweg nodig moet worden opgevoerd. Er is krachtstroom nodig. Als alles uiteindelijk goed functioneert, gaat er een zucht van verlichting door het Olyblok.

Voorheen Leewecht

Wat nu de Oranjesluisweg is, heette in 1947 nog Leeweg. Die naam is gewijzigd op 1 juli 1957. Maar de Galgeweg - tussen de Monnikenlaan en de Zuidweg - heeft die naam tot dan toe ook gedragen. Volgens het kaartboek van Naaldwijk heette de weg in 1620 “Leewecht” De oorspronkelijke Galgeweg werd in 1936 omgedoopt in Galgepad. Beide namen herinneren aan de vonnissen die op het Marktplein in Naaldwijk werden voltrokken, waarna de lijken op mensonterende wij ze achter een paard of op een kar naar het galgenveld werden vervoerd. Daar werden ze aan een rad of een paal tentoongesteld tot ze vergaan waren.

Op de kaart van Cruqius is het Olyblok terug te vinden tussen de Lee Wegh (bij De Lee) en
's-Gravezande Buyten. Tekening Historisch Archief Westland

Druivenkas toneel van plechtige opening nieuwe polder Olyblok

Het is op die zaterdag 21 juni 1947 gezellig druk op de kwekerij van Van Velden aan de Leeweg in Naaldwijk. 'Kom in de kas' bestaat nog lang niet, maar de gasten van deze voorzitter van het lichaam Olyblok komen er wel bijeen. In dit geval in een smaakvol ingerichte druivenkas. Onder hen twee wethouders, te weten M. Prins van Naaldwijk en C. W. van Baalen van 's-Gravenzande. Ze zijn er om vier gemalen van het Olyblok in werking te stellen. Dat komt, omdat het gebied in beide gemeenten ligt. Na jaren van aanmodderen wordt het nu eindelijk tot polder verheven. Eigenlijk duurt het nog tweejaar voor het officieel ook zover is dat het Olyblok zich echt polder mag noemen, maar daar hebben ze het nu even niet over. Technisch hoofdambtenaar Pieterse van Delfland, verantwoordelijk voor de hele waterhuishouding in het Westland, is opgetogen. Hij kan alleen maar met genoegen constateren, dat hier een belangrijk werk is verricht. Vooral door de uitvoerder Bosman uit Piershil, die erin geslaagd is water te brengen waar het ontbreekt en weg te halen waar te veel wordt gevonden.

Dit artikel komt uit:

Watersnoodramp 1953

Uit: Groot Westland
Tekst en foto Joke Wagenveld
Uitgave: woensdag 27 februari 2019

De Watersnoodramp van 1953 is de grootste Nederlandse natuurramp van de 20e eeuw. Een zware noordwesterstorm in combinatie met springtij zorgde voor dijkdoorbraken in Zeeland, Zuid-Holland en het westen van Noord-Brabant. Zo'n 200.000 hectare land kwam onder water te staan. De balans: 1836 doden, honderdduizend mensen dakloos en tienduizenden stuks vee verdronken. Het had weinig gescheeld of ook een groot deel van het Westland was onder water gelopen. In de vroege morgen van zondag 1 februari dreigde de smalle duinenrij bij slag Beukel 's-Gravenzande door te breken. Mede dankzij de hulp van 104 inwoners is destijds een ramp voorkomen.

Gerrit van den Burg zo'n beetje gezandstraald bij Slag Beukel Tijdens de Watersnoodramp in 1955 maakte
’s-Gravenzander Gerrit van den Burg (89) deel uit van de Nationale Reserve. Zijn meisje, Jo van Gemerden (82) uit Monster, was die dag naar hem toe gefietst met de stormwind in haar rug. Haar bezoekje aan Gerrit duurde echter niet lang, want Gerrit werd opgeroepen naar het Arendsduin te komen om hulp te bieden bij de duinversterking.

Gerrit van den Burg

Jo ging weer naar huis, maar van terug fietsen naar Monster was door de stormwind geen sprake meer. Jo en Gerrit moesten hele stukken lopen om niet met fiets en al om te vallen. "Toen ik bij het Arendsduin arriveerde. zag ik dat de windmeter windkracht 12 aangaf. Het bleek echter dat we daar niet moesten zijn, vertelt Gerrit. “Het was namelijk bij Slag Beukel waar een doorbraak dreigde. Lopend ben ik daar toen naartoe gesneld. Daar moest ik zand scheppen in zakken. We werkten keihard. Bij sommige mannen zag ik het bloed uit de oren komen. De huid werd beschadigd door het scherpe zand dat daarlangs werd geslagen door de wind." Ook Jo kan het zich nog herinneren: "Gerrit leek wel gezandstraald toen het achter de rug was." Gerrit vertelt dat sommige mannen zich door de geschaafde huid twee weken niet konden scheren. “Ik dacht nergens aan, er moest zand geschept worden en dat moest heel snel gebeuren. Bovendien had ik minder last van dat schurende zand. want ik had een capuchon op.

In die tijd woonde Gerrit nog bij zijn ouders aan de Mr. De Fremerystraat in 's-Gravenzande. Een groot gezin in een kleine woning, zoals zo vaak gebruikelijk in die tijd. Gerrit weet nog dat zijn broers toen ook hebben geholpen op het strand. Telefoon hadden we niet, dus iedereen moest mondeling gewaarschuwd worden. De oudsten gingen op het strand helpen en de jongsten werden ingezet om andere mannen te waarschuwen. Iedereen boven de 18 jaar moest ernaar toe. Toen het werk klaar was, was het donker. We gingen naar huis en volgden de verdere berichten op de huurradio die we hadden. Die radio huurden we van Noordam uit Naaldwijk. Iedere week kwam hij zijn centen ophalen.” Het nieuws over de omvang van de ramp werd onderling verspreid en uit de krant gehaald. “Mensen uit Zeeland werden hier opgevangen. Sommigen waren niks gewend en keken hun ogen uit. Ze werden hier flink verwend, want het waren vaak seizoen arbeiders die in tijden dat er geen werk was, moeilijk rond konden komen. Er waren schippers uit het Westland die naar Zeeland gingen om hulp te bieden. Dat weekend van de Watersnoodramp was de paniek groot. maar daarna hervatte het leven zich al snel. Er moest weer gewerkt worden en dat deden we gewoon".

Dijkherstel foto: ANP Winterberger

Dijkherstel foto: Zeeuwse bibliotheek

De kerk van 's-Gravenzande

In de rubriek 'De Westlander en zijn moNUment' staan karakteristieke en herkenbare bouwwerken in Westland centraal. Zowel het verleden als het heden worden in deze artikelen belicht; vandaar 'moNUment'. Deze keer de geschiedenis van de kerk van 's-Gravenzande. Een verkorte versie van dit artikel stond eerder in Het Hele Westland.

Uit: Het Hele Westland
Editie: 30 januari 2019
Door: Piet van der Valk

Na de dood van Floris IV op 19 juli 1234 ging zijn weduwe Machteld van Brabant (ca. 1198-1267) in 's-Gravenzande wonen. Ze bezat er een versterkt huis, een kasteeltje, dat lag in "De Poel", de huidige Poelzone. Machteld was de dochter van Hendrik I, hertog van Brabant en Mathilde van Boulogne. Zij was al eerder op ongeveer veertienjarige leeftijd gehuwd geweest met Hendrik II, keurvorst van de Palts, ook wel Hendrik VI van Brunswijk of Hendrik de Jongere genoemd. Deze Hendrik was toen ongeveer zeventien jaar oud en stierf twee jaar later en liet haar kinderloos achter. Toen Machteld zestien jaar was verloofde zij zich met de twaalf jaar jongere Floris IV, graaf van Holland. Het stel trouwde tien jaar later in 1224, hierdoor werd Machteld gravin van Holland. Zij kregen zes kinderen. Weer tien jaar later kwam deze Floris om het leven, tijdens een toernooi in Frankrijk. Het stel had in 1229 het cisterciënzerklooster voor vrouwen in Loosduinen gesticht. Ze liet omstreeks 1234 een kapel in 's-Gravenzande bouwen, die toen nog onder de parochie van Monster viel. Op 14 mei 1238 werd de parochie zelfstandig toen de bisschop van Utrecht, Otto III van Holland, waarschijnlijk op verzoek van Machteld, de kerk afzonderde. Deze Otto, was een zwager van Machteld.

Zoon Willem II
Een van haar kinderen Willem, kreeg de titel graaf Willem II van Holland in 1239. Hij trok met zijn moeder naar het hof in Den Haag. Machteld en haar zoon schonken de kerk niet alleen geld maar ook het patronaatsrecht. Dit hield in dat zij het recht hadden om een voorstel te doen om tot een benoeming van een priester te komen. De bisschop moest dit echter nog wel bevestigen. Maar ook het voorzien in onderhoud van deze priesters behoorde bij dit recht. En zo ontstond een sterke band met de abdij van de Norbertijnen in Beesd, gelegen aan de Linge in de Betuwe. Vanaf 1255 kwam Machteld met de abt van het klooster overeen dat de parochie door 2 priesters zou worden bediend. Deze Norbertijnen hadden rond 1210 ook al een kloostertje bij Heymond aan het Sint Jorispad, nu Naaldwijk. Vanuit dit kloostertje werd 150 jaar later ook het houten kapelletje op het Staelduin, gewijd aan de Heilige Ursula en haar Elfduizend Maagden, bediend. Twaalf jaar na het overlijden van Floris IV kreeg 's-Gravenzande in 1246 stadrechten. De kerk werd in 1261 officieel gewijd aan de Heilige Elisabeth van Thüringen, later werd Lambertus echter de schutspatroon.

Bedevaarten
Machteld schonk de kerk nog een Mariabeeld waardoor de kerk ook wel "Lieve Vrouwekerk" werd genoemd. Machteld gravin van Holland kwam op 22 december 1267 te overlijden en werd in het klooster te Loosduinen begraven. Inmiddels werden er ook wonderen toegeschreven aan het beeld, de Madonna van 's-Gravenzande. Hierdoor groeide 's-Gravenzande, overigens met andere kerken in het Westland, uit tot een bedevaartsoord. De kerk was al die jaren, mede door de inkomsten van de bedevaartgangers, flink bij kas geweest. Met als gevolg dat er de grootste en hoogste kerk van het Westland stond, zie de prent van Aert Schouman. Schouman heeft de kerk heel fraai en gedetailleerd in kleur weergegeven en aan de hand daarvan kon de bouwgeschiedenis worden gereconstrueerd. Een reconstructietekening van voor de 15e eeuw toont een kerk met een toren met Romaanse invloeden en lage spits. De ontwikkeling van de kerk lijkt dan parallel te lopen met de Oude kerk van Naaldwijk op het Wilhelminaplein. Beide kerken werden uitgebouwd naar een kruiskerk en de torens werden verhoogd. Echter in 's-Gravenzande werd de kerk in de 16de eeuw weer verbouwd en vergroot. Men vormde de kerk toen om tot een hallenkerk bestaande uit drie schepen zoals de NH kerk in Monster. De toren werd na die vergroting opnieuw opgehoogd. De gedachte dat men de afmeting van toren en het gebouw in verhouding wilde brengen houdt geen stand. Een vergelijk met andere kerken toont juist dat de toren in verhouding tot de lengte van de kerk al veel te hoog was. Op de verhoogde toren kwam ook nog een gemetselde spits te staan waardoor de totale hoogte ca 90 meter bedroeg.

Geen bedevaart meer
Dat is echt hoog, twee maal 45 meter, dat wil zeggen twee keer de huidige kerktoren van Kwintsheul op elkaar. Terwijl de lengte van de kerk maar tussen de 55 en 60 meter was. Dat ligt bij veel kerken veel dichter bij elkaar of juist dat de toren lager is, dan de kerk lengte heeft. Prestige in combinatie met voldoende geld zal ook een verleiding zijn geweest. Toen de Geuzen in 1572 vanuit Den Briel de Maas overstaken en zich o.a. ook in 's-Gravenzande vestigden werd de kerk geplunderd en in dat jaar werd de kerk in gebruik genomen voor de Protestantse eredienst. Bedevaarten waren vanaf nu uit den boze. Uiteindelijk stortte de toren eeuwen later in en verwoestte daarbij een groot deel van de kerk. Uit berichten bleek dat het een windstille dag was. De ophoging van de toren is mogelijk een van de oorzaken van de instorting geweest, men vermoedt dat de overgang van de kerk naar de toren altijd al een zwakke plek was. De onderbouw van de toren was niet berekend op de totale hoogte van de toren die in zijn geheel uit steen bestond. In combinatie met achterstallig onderhoud is de kerk in verval geraakt en de toren uiteindelijk ingestort. Het is bekend dat kort voordat de toren instortte, er al tekenen waren dat het niet goed zat. In de periode vlak voor de instorting vielen er al brokstukken van de toren. Ook wist men van scheuren in het metselwerk.

Rapporten
Deze punten werden doorgegeven aan de Haagse inspecteur van landsgebouwen, dhr. A. Noordendorp. Hij heeft nog voor de instorting, ontdekt dat de koppelijzers die de noord- en zuidmuur van de toren bij elkaar moesten houden, ernstig waren aangetast. Reparatie achtte Noordendorp echter nog niet direct noodzakelijk. Toen de toren 2 dagen later op 5 mei 1809 instortte werd Noordendorp ter verantwoording geroepen. Hij rapporteerde dat de instorting veroorzaakt moest zijn, door de slechte staat van de fundamenten en niet door de doorgeroeste koppelijzers en mogelijk het slechte voeg- en metselwerk van de toren. Slecht onderhoud is historisch gezien wel vaak de directe uiteindelijke oorzaak van het verdwijnen van veel gebouwen uit het verleden. Maar het moet financieel ook wel haalbaar zijn de kosten die vroeg of laat nodig zijn voor goed onderhoud te dragen. We mogen niet vergeten dat de toren ruim 200 jaar fier overeind stond. De toren was overigens voor de zeelieden een baken; wanneer de kaptein deze toren met die van de Nieuwe Kerk in Delft in een rechte lijn zag, was hij verzekerd dat zijn schip recht de monding van de Maas in zeilde.

Herstellen of nieuwbouw
Men had aanvankelijk haast om de kerk zo snel te herstellen. De Franse tijd waarin zich de ramp voltrok werkte niet mee om de noodzakelijke snelheid erin te krijgen. Men gebruikte nu slechts dat deel van de kerk dat nog niet ingestort was. Zes jaar na het instorten van de toren, bleek de kerk door de jarenlange blootstelling aan de weersomstandigheden niet meer te redden en werd besloten deze af te breken en een stuk kleiner nieuw te bouwen. De kerkmeesters van 's-Gravenzande ontvingen van Koning Willem I op 15 september 1814 een som van 7.000 gulden voor het herstel van de kerk. De kerk werd gerealiseerd naar het plan van de Haagse stadsarchitect Adrianus Tollus en werd uitgevoerd in een neo-klassieke stijl die aansloot bij de 18de -eeuwse Hollandse baksteenarchitectuur. De kerk is symmetrisch met de entree naar de zijde van de Langestraat inkomend. Het gebouw heeft de vorm van een zaalkerk onder een mansardekap met een klein torentje. Om een en ander te financieren werden in bezit zijnde gronden verkocht. Nadat de kerk op 1 december 1816 in gebruik werd genomen, had men alweer snel behoefte aan meer ruimte. De kerk werd in 1850 al weer uitgebreid. Aanvankelijk werd geen van de voorgestelde plannen voor uitvoering geschikt bevonden. Maar timmerman H. van Eendenburg, tevens organist van de dorpskerk, had een eenvoudig plan gemaakt, waarbij de symmetrie van de platte grond bewaard bleef. Verder werd ook in noordelijke richting de huidige consistoriekamer gebouwd.

Grafkelder van Vredenburch
Met het overlijden van Agatha Corvina van der Dussen in 1761 kocht haar man Mr. Gerard van Vredenburch 1710-1784 voor 300 gulden, twintig graven in de kerk. Hij liet er toen een familiegraf-kelder aanleggen. Dit graf omvat zes kelders, die alle door een grote zerk werden afgesloten. Vanaf het begin van de 18de-eeuw al was de buitenplaats Vreeburch (voor deze buitenplaats, zie het recent verschenen boek "Buitenplaatsen in het Westland" op pagina 239 t/m 249. Dhr. Ton Immerzeel beschrijf deze zeer uitvoerig) in 's-Gravenzande in handen van de Rijswijkse familie van Vredenburch. Toen de kelder klaar was werd het stoffelijk overschot van Agatha, die in de Oude Kerk van Delft was begraven, in deze nieuwe grafkelder te 's-Gravenzande herbegraven. Gerard was inmiddels hertrouwd met Catharina Elisabeth de Vries. Zij overleed in 1774 en ook zij werd ook bijgezet in de familiegrafkelder. Mr. Gerard van Vredenburch (zie ook het artikel over boerderij Suydervelt van 7 november 2018 in deze krant) had bij testament vastgelegd dat, wanneer hij zou overlijden, hij bij zijn twee vrouwen begraven moest worden. Daarna moest deze grafkelder dichtgemetseld worden en voor altijd gesloten blijven. Gerard en zijn zoon Ewoud schonken de kerk veel zilveren gebruiksvoorwerpen, die deels nog steeds gebruikt worden. Begin 19de-eeuw verkocht de familie de bezittingen in 's-Gravenzande maar de grafkelder werd aangehouden. Met de nieuwbouw van de kerk in 1816, kwam de grafkelder buiten de kerk te liggen. In 1829 hebben vooraanstaande familieleden een regeling met het kerkbestuur getroffen over de toekomstige bijzettingen in de overige kelders en het onderhoud van het geheel. De familie, zo bleek later, zou eeuwigdurend voor onderhoud zorgdragen. Zo kon na een historisch onderzoek in 1988 de kelder gedeeltelijk worden geopend. Begin 2003 werd een plan in samenwerking met de Kerkvoogdij van 's-Gravenzande, het Gemeentebestuur en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ontwikkeld en uitgevoerd. Het betrof de restauratie van de grafkelder. De restauratie werd op 25 april 2003 met de overhandiging van de sleutels van het nieuw geplaatste hekwerk rond de grafkelder afgerond.

Status
Vermeldenswaardig tot slot is dat de Naaldwijkse architect W.H.J. Jolink in 1936 een aantal interieuraanpassingen heeft doorgevoerd. De aanwezige gaanderij werd vervangen door twee nieuwe exemplaren, tevens werd de oude kansel vervangen. De consistoriekamer werd uitgebouwd en vernieuwd, en er werd een catechisatiezaal aangebouwd. Daarnaast een aantal secundaire zaken als gangen, bergingen en toiletten. Latere restauraties en uitbreidingen van de kerk vonden plaats in 1958, 1985, 2003 en 2005. Tot slot werd de kerk, nu bijna 50 jaar geleden op 11 juni 1969 als Rijksmonument onder nummer 18153 in het Rijksregister opgenomen.

Wilt u reageren dit artikel of bent u bezitter of bewoner van een monument? Mail dan naar pamvdvalk@gmail.com. Deze rubriek kwam tot stand in samenwerking met de Monumentencommissie van gemeente Westland. Bronnen: het boekwerk De Dorpskerk van 's-Gravenzande door de eeuwen heen, Historisch Jaarboek Westland 1988 "Wij Machteld, Gravin van Holland", de rubriek Streekhistorie van de WOS, geschreven door Ton Immerzeel en internet.

 Onderstaande afbeeldingen komen uit:

Keiharde actie voor het bos

Door: Rien van den Anker
Uit: Ouder Westland van het AD Westland
Datum: Dinsdag 12 juni 2018

Precies 65 jaar geleden zagen havenbaronnen en generaals wel wat in het Staelduinsebos.

Ook ouderen demonstreerden heel actief en fel voor het behoud van het Staelduinsebos.

Ze dachten aan munitieopslag en een golfbaan.
Het volksverzet was massaal, bijna on-Nederlands revolutionair, maar het bos werd gered.

Het waren revolutionaire jaren vorige eeuw, zo eind jaren 60, begin jaren 70. In Parijs en Berlijn, maar ook in Amsterdam, morde het volk tegen het establishment. Dat gebeurde met demonstraties, stenen en geschreeuw, en met ludieke acties. Het was de tijd van de provo's en de kabouters. De 'Driehoek Westland' kende haar eigen revolutie. Slagveld was het 's-Gravenzandse Staelduinsebos. Een groene bomenstek waarover machten als Defensie en de Rotterdamse haven wilden beschikken alsof het hun eigen achtertuin was. „Mooi niet", bitst Jan Dahmeijer van de Historische Werkgroep Oud 's-Graven zande en nog steeds actief binnen de Vereniging Vrienden van het Staelduinsebos.

In feite duurde de slag om het Staelduinsehos een halve eeuw. Maar net zoals in de 80-jarige oorlog was er niet iedere dag strijd. De 'oorlog' met de militairen begon bijvoorbeeld al midden 1953, met geruchten dat de militairen het bos wilde bezetten voor munitieopslag.

Die echte strijd begon in 1964, toen havenbaronnen Contact legden met boseígenaar Van Rijckevorsel, die we van het bos af wilde. Hij verkocht de 'groene long' en pas eind jaren 80 kwam het bos in publiekshanden. De bunkeroorlog met Defensie ging vervolgens nog wel jaren door. Pas begin deze eeuw is de laatste militaire opslagloods verwijderd.

Vooral 1970 was een onrustig jaar. Dat kwam ook omdat de tegenstand werd gebundeld via de Hoekse actiegroep De Vrije Paddenstoel. Ook D66 Maassluis liet van zich horen. Hoofdrolspeler was Fokko Abbas, een fysiotherapeut uit Maassluis, die op zaterdagen met zijn patiënten trimclub door het bos rende.

Keerpunt voor de tegenstanders was het moment dat op 28 mei 1970 bulldozers de eerste bomen omhaalden. Dat gebeurde overigens illegaal. De 'hakkers` zijn later bekeurd, want ze waren een maand te vroeg aan het gegaan.

Kort daarop was er een rumoerige gemeenteraadsvergadering in 's-Gravenzande. Op de publieke tribune, waar burgemeester Mumsen goed zicht op had, werden almaar meer stoelen aangedragen. Mumsen kreeg het hierdoor steeds benauwder. Na een aantal opmerkingen en hoongelach dreigde hij de zaal te laten ontruimen.

Maandenlang was Westland een wereld vol spandoeken, demonstraties en actievoerders. Er waren campagnes om privébrieven naar de golfclubvoorzitter te sturen, er was een actie om honderden mollen in het bos los te laten. Er werd over het hekwerk geklommen om 's nachts illegaal in tenten te slapen. Anderen gingen jonge bomen planten. Of oude tellen Er waren ook volksvergaderingen'. Actievoerders wilden het militaire gedeelte bezetten, maar de bewaking daar was zo slecht dat de illegale slapers maar geen militairen tegenkwamen.

Begin jaren 80 bonden de havenbaronnen in. Ze kwamen met tegen voorstellen om het Staelduinsebos te ruilen voor iets anders. Belangrijk was daarbij het (nooit gerealiseerde) plan voor de Rijnpoorthaven tussen Maassluis en het dorp Maasdijk langs de Nieuwe Waterweg. Achteraf is die mede een soort ruilmiddel geweest, waarbij zowel met havengrond als groenstroken flink heen en weer is gehusseld.

Na die rumoerige jaren was het lang stil. Eigenlijk was de strijd na twee hete zomers voorbij. Het bos leek gered. Er was een soort vredesverdrag, maar de havenbaronnen wilden wel hun aankoopgeld terugzien. En omliggende gemeenten, provincie en demonstranten konden niet 'zomaar' een miljoen ophoesten. Voor veel actievoerders was daarmee de bosstrijd niet afgelopen: ook Defensie hoorde er niet thuis. Het afschrikwekkende verhaal dat er vlakbij dichtbevolkte gebieden kernwapens zouden liggen, was voor hen een perfect actiemiddel. Deze strijd was in de jaren 80 overigens beschaafd, met papier en aan de vergadertafel. In 1988 werd uiteindelijk het hele bos opengesteld voor het publiek. Maar het duurde nog ruim een decennium voordat het ministerie de zeven miljoen aan sloopgeld ophoestte.

Foto: Actievoerder Fokko Abbas biedt de s Gravenzandse burgemeester Mumsen een petitie aan

Touwtrekken in onze streek.

Uit: WestlandToen
Door: Jan Holtkamp
Editie: 7, jaar 3
Datum: Dinsdag 12 September 2017

'Laat me alleen, alleen met al m’n verdriet 't is beter' dat ik nu geen mensen zie Niemand, niemand, niemand die me 'troosten kan…

De grote hit van Rita Hovink. Maar wat heeft Rita met touwtrekken te maken? Nou  Rita zelf eigenlijk niets, maar de verbinding is de Rita Hovink Fanclub. Deze club neen jarenlang, 17 keer in totaal, de Westlandse Kamioenschappen 'Kassie Trekken' georganiseerd, een binnen touwtrek evenement in een Westlandse kas dat in zijn tijd waanzinnig populair was en vele teams aantrok. Helaas was de editie van 2015 de laatste.

Op dit moment zijn er in onze streek een tweetal touwtrek verenigingen actief, de oudste zijn de Noormannen” uit “s-Gravenzande waar op Koninginnedag 1979 aan de Heenweg  enkele ploegen een wedstrijd trokken en van daaruit ontstonden Westlandse kampioen schappen, het werd steeds fanatieker en er werd vooraf getraind, zo ook door de “Staelduin Boys” uit de omgeving van het Staelduinse bos. Voor sommigen ging het te ver en zij haakten af en werden vervangen door jongens uit Heenweg, na wat gebakkelei over de naam ging de club verder als TTV Noormannen mede doordat plantenkwekerij Noordam de kledingsponsor werd. Het ging crescendo met de club en in 1986 werd voor het eerst een jeugdploeg opgezet. Deze jeugdploeg deed het goed en ging in toernooien vaak met zware” jongens aan de haal. Er was in ie tijd een Westlandse competitie met zo’n 10 ploegen, maar toch liep het terug en was men aangewezen op toernooien in Gorinchem en op de Zuid Hollandse eilanden. Jarenlang waren de resultaten wisse end en werden enkele keren deel genomen aan de Nederlandse kampioenschappen. Hoogtepunt was de 2e plaats die het jeugdteam in 1994 behaalde tijdens de N-K, opmerkelijk omdat het touwtrekken werd gedomineerd door ploegen uit Oost Nederland. In juni 2001 werd het onderkomen aan de Koningin Julianaweg in gebruik genomen compleet met training en wedstrijd terrein.

De andere vereniging is “De Groene Oase”.( hun clubtenue is overigens blauw) uit Maasland, zij zijn voortgekomen uit mensen die als gezamenlijke hobby het houden van duiven hadden. Op Koninginnedag 1982 deden voor et eerst mee en dat beviel uitermate goed dat ze onder leiding van Stoffel Quak aan meerdere evenementen mee deden. Tijdens de braderie van de Steendijkpolder wonnen ze hun eerste beker en sloeg Stoffel uit enthousiasme zijn witte klompen aan barrels. In 1989 werd het een echte vereniging en werd er ook getraind en aansluiting gezocht bij de NTB, inmiddels was er ook een damesteam de gelederen komen versterken. Door de serieuze trainingsaanpak bleven de resultaten niet uit en werd in 1994 door zowel de Heren als Dames de eerst Nationale outdoor titel binnengehaald. Waar oorspronkelijk buiten op de grond werd getrokken verschoof langzaam de animo naar het indoor touwtrekken, de Dames behaalden in totaal 5x het nationale goud en hoogtepunt was de indoor titel van 2003 in De Lier. Als huldiging werden de dames op een huifkar door de straten van Maasland gereden. Lijkt het je wel wat het touwtrekken?

Kijk voor meer info op de websites van de clubs:
www.noormannen.com  
of
www.groeneoase.nl

Hieronder een aantal van internet gehaalde foto's

Door:

Nicolaus Cruquius
en de Heemraadschuur van ’s-Gravenzande

Uit: Westland Toen
Editie: jaargang 3, oktober 2017
Door: Maarten van der Schaft

Een ieder die de Schouman expositie in het Dordrechts Museum heeft gezien, zal verwonderd zijn geweest dat het Westland zo veelvuldig door hem is geschilderd. Schouman’s relatie met Hendrik en diens zoon Barthout, Baronnen van Slingelandt, eigenaren van de buitenplaats Zuydwindt, lag ten grondslag aan deze collectie. Hierover verscheen eerder een artikel in Westland Toen d,d. juli 2017 (editie Jaar 3, nr.6 ). De Westlandse glorie reikt nog verder omdat diverse schilderingen in bezit zijn van het Rijksmuseum te Amsterdam en ook van het Louvre Museum in Parijs. Naast de twee wanden in het Dordts Museum met 40 afbeeldingen van de Westlandse buitenplaatsen Zuidwind en Patijnenburg, heeft Schouman nog 8 afbeeldingen gemaakt van de belangrijkste plaatsen van ‘s-Gravenzande waaronder de visbanken en de  Rederijkerskamer, de pastorie, het armenhuis en de haven. Het strategische belang van de kustbewaking en de fascinatie voor de zee zal ongetwijfeld een rol hebben gespeeld bij de vastlegging van dit landschappelijke beeld van de heemraadschuur. Er is verschil van inzicht of de aquarel in 1731 (jong, wat houterig werk) of in 1781 is vervaardigd. Voor het laatste zou pleiten de rol van Hendrik’s zoon Barthout als hoofdingeland van Delfland . Ook de Delflandse dijk bij Monster werd vastgelegd. Beide stukken zijn in bezit van het Gemeentearchief van Delft.

Behoud van het randje van het landje.
Door de eeuwen heen waren er diverse methoden om de strijd tegen de opdringende zee te voeren. Naast helmbeplanting en rietschuttingen timmerde men eiken “platinge” aan de duinvoet óm duinafslag te voorkomen. Het Hoogheemraadschap had een traditie van ‘gemeenlandthuyskens’ waar 'seylen en berryen mit mandekes’ voorhanden waren. centraal bij de bouw van de Heemraadschuur in 1719 staat het vaderlandse belang van een goede kustbewaking en behoud van de duinstreek tegen de gevaarlijke zee met zijn stormen. Chartermeester Postma van het Hoogheemraadschap Delfland beschrijft dat midden 17e eeuw de Kapittelduinen ten zuiden van Ter Heijde zo smal waren dat bij iedere storm gevaar van het onderlopen van duinvallei `De Bank' bij 's-Gravenzande dreigde. In maart 1713 bezweek daar een dijk en schreven de dijkgraaf en de hoogheemraden “ Dat de stranden en duinen van de Heyde aff tot den Hoeck van hollandt door menigvuldige stormen van jaar tot raar merkelijk aff namen en niet buyten becommeringen zijnde dat de zee tot tegen de Maasdijck agter 's-Gravensande, die maar van sant is, staat aan te komen'. De in 1719 aanbestede Heemraadschuur diende naast bergplaats voor materialen ook als pied-à-terre voor dijkgraven en hoogheemraden tijdens het schouwen en inspectiewerk. Het moet een aanzienlijk gebouw zijn geweest met een eetzaal- “een ed’lens kamer,-, een wijnkelder en een paardenstal. Het gebouw werd ernstig beschadigd tijdens de 4<sup>e</sup> Engelse oorlog toen er soldaten waren gehuisvest. Na renovatie in 1787 werd tijdens een uitvoerig feestmaal een kristallen bokaal met een gegraveerde schuur met inscriptie Op het Welvaaren van Delfland, aangeboden. Het werd traditie dat wie uit de bokaal dronk zijn naam in een register liet optekenen. Op 16 mei 1849 vierde' de gezworen klerk van Delfland, Jacob Landmeter er zijn 84e verjaardag met een dronk op `behoud van het randje van het landje'. De gegevens van Postmais artikel zijn ook vermeld in een blad uit 1986 van de Buurtvereniging Monsterseweg.

Nicolaus Cruquius.
Iemand die vaak in de heemraadschuur zal zijn geweest was de beroemde kaartenmaker en landmeter Nicolaus Cruquius (1678-1754). Cruquius, geboren in West Vlieland, verhuisde op jonge leeftijd naar Delft waar zijn vader, naast zijn kosterschap, werkte voor de VOC. In 1712 werd hij landmeter (niveau notaris) bij Hoogheemraadschap Delfland en maakte hij samen met broer Jacob een gedetailleerde kaart van Delfland, noch steeds geraadpleegd door streekhistorici. Een studie geneeskunde bij Boerhaave in Leiden onderbouwde zijn wetenschappelijke interesse. Professor Dr. Z. W. Sneller, befaamd historicus- van het Rotterdams bedrijfsleven en grondlegger van de economische faculteit van de Vrije Universiteit in Amsterdam, heeft een prachtig essay geschreven over de briljante en tegelijk tragische figuur Cruquius. In 'De landmeter N. S. Cruquius en zijn plan tot doorgraving van den Hoek van Holland, anno 1731' staat beschreven dat Cruquius, vanwege zijn faam door de Hoogheemraden om raad werd gevraagd inzake de permanente afslag van de Delflandse duinen. In 1700 bijvoorbeeld was een gat geslagen, in 1711 drie grote gaten, in 1713 en 1715 werd een zanddijk weggeslagen.

Strijd tussen Cruquius en Anemaet.
Cruquius die zich bediende van wetenschappelijke waterpeilingen en meteorologische gegevens, was van mening dat een verruiming van de Maasmond met een doorgraving van den Hoek van Holland ruimte zou scheppen om de kustdruk te verminderen en zandaangroei van de duinen zou bevorderen. Hoogheemraden zagen tegen de kosten op en kozen voor een eenvoudiger plan van Cruquius” tegenstrever Steven Anemaet, directeur van zeewerken, met aanleg van houten hoofden als stormbreker, verbonden door een staketwerk. Verslagen van Delfland tonen een verbeten Anemaet die niet ophoudt zijn gelijk te krijgen. Anemaet”s praktische en korte termijn oplossing won het van Cruquius” structurele aanpak waar ook wel wat op was te dingen. De strijd tussen beide plannen was er een van praktijk versus wetenschap en aldus Sneller tussen tactiek en strategie. In de jaren tussen 1731 en 1733 moet, met besluiteloze heemraden, veelvuldig zijn vergaderd in de Heemraad schuur. Cruquius bleef staan voor zijn ideeën en trok zich verbitterd terug. Hij, een eenzelvige en gevoelige natuur, werd daarna landmeter bij Hoogheemraadschap Rijnland waar hij nog plannen maakte voor de aanleg van een sluis bij Katwijk en droogmaking van de Haarlemmermeer. Van al zijn plannen heeft Cruquius er geen uitgevoerd gezien. Toch waren ze, aldus Sneller, “dragers van vruchtbare toekomstgedachten'. Voor het Maasmond gebied herleefde een eeuw later de doorgraving van de Hoek van Holland alias de aanleg van de Nieuwe Waterweg door Pleter Caland. Cruquius, grondlegger van de gedachte van de Nieuwe Waterweg, was zijn levenlang vrijgezel en sleet zijn laatste dagen, ”oud, blind en eenzaam), in het oude gemeenlandshuis van Rijnland in Spaarnwoude. Hij werd begraven in de stille dorpskerk van Spaarndam waar een zerk en een eenvoudig gedenkraam de herinnering levend houden aan een 'groote landmeter, cartograaf en bouwkundige'.

Afbeeldingen door Brobbel en Houbolt.
Schouman”s houten heemraadschuur uit 1719 heeft in de twee eeuwen van haar bestaan door brand-en stormschade diverse aanpassingen ondergaan. Rond 1900 woonde er Delfland schuurbaas A. H. Vreugdenhil. Via familierelaties heeft de 's-Gravenzander Piet van der Hout (lid van Oud-“s-Gravenzande) een glazen schaal van het servies dat werd gebruikt voor aspergediners na de 'schouw’, kunnen schenken aan het Westlands Museum. Van der Hout heeft ook nog fundamenten van de schuur met ijsselsteentjes aangetroffen. Er bestaan twee laatste afbeeldingen van de heemraadschuur die nogal verschillen. De ene is van de Vlaardingse schilder Bonefacius (Bob) Brobbel. die veel (foto)- lithos maakte van Hollandse plekjes. De Brobbel tekening behoorde tot de collectie van de in 2014 overleden dokter L. G. van Rijn . Deze had tijdens zijn huisartsenpraktijk in 's-Gravenzande een goed oog voor het ‘s-Gravenzandse kunstbezit en schonk zijn collectie aan het Historisch Archief Westland. Het lijkt er op dat Brobbel rond 1930 zijn tekening heeft gemaakt op basis van een foto uit 1900. De bouwvallige charme werd in 1932 - vier jaar voor de sloop, nog vastgelegd door Eduard Houbolt, een Haagse schilder die veel historische plekken rond Den Haag heeft geschilderd. In Westland Toen van april j.l (jaar 3, editie nr 4) stond een rapportage van zijn werk.

Directiegebouw Delfland 'de Arendsduin’.
Niet ver van de toen nauwelijks meer functionerende Heemraadschuur werd in 1906/07 een groot Directiegebouw "de Arendsduin“ met opzichterswoning gebouwd in neo- classistische stijl, hier afgebeeld. Het imposante Directiegebouw werd in 1942 door de Duitsers, gevorderd die er de Organisation TODT (OD) wilden vestigen. Echter in 1943 werd het gebouw gesloopt vanwege de aanleg van de Atlantik Wall. Het daarna in 1965 geplaatste dienstgebouw is onlangs gesloten omdat de duinengroei van de laatste decennia geen speciale voorzieningen behoeft. De techniek van duinbewaking is veranderd door gebruik te maken van de natuur en duinen aan te leggen in harmonie met de zee. Volgens Professor Ronald Waterman, die de oude kustlijn van Hoek van Holland naar Scheveningen ontdekte, zijn de strekdammen niet nodig omdat ze de kust juist aantasten. Misschien staat de nieuwe theorie van de zandmotor wel dicht bij de ideeën van Cruquius, de visionair van de Nieuwe Waterweg, die zijn tijd te ver vooruit was.

Door:

 
Bovenstaande ansichten ontvangen van Hans Rebers 15-11-2006
 

Na het jaar 1000 vormden zich in de monding van de Maas, door een samenspel van zee, rivier en wind, zandbanken. Hierop ontstonden duinen met daarachter hoge onbedijkte gronden. Dit gebied, ten noorden van het huidige 's-Gravenzande, wordt in de oudst bekende stukken vermeld als ‘‘Zande’’.
De graven uit het Hollandse huis hielden zich hier in de eerste helft van de 13e eeuw geregeld met bedijkingswerk bezig. Dat de naam van het dorp Zande veranderde in 's-Gravenzande wijst erop dat de graven van Holland hier van grote betekenis zijn geweest.

Links het Gemeentehuis, rechts de Spaanschenvloot in vervlogen jaren.
Klik op de foto om hem groter te zien. 

Hierboven nog een heel oude prent van het Stadhuis.

Kaart uit 1650, klik op de afbeelding voor een groter formaat.

Marktplein in vervlogen jaren met dorpspomp,
 klik op de foto voor een groter formaat.

Noors Schip strandt in hevige storm bij Vluchtenbug.
Foto uit Westlandsche Courant, bron Gemeente archief Naaldwijk

Het oude vissersbootje opgegraven in ’s-Gravenzande dateert van het jaar 1400
Foto Westlands Fotoburo, uit Westlandse Courant 12 januari 2002

Jan van Geest met nog in gebruik zijnde ploffer.
foto: Westlands Fotoburo uit Westlandsche Courant 18 november 1997

Aanslag op veldwachter verbijstert ’s-Gravenzande

Op het oude dorpsplein van 's-Gravenzande voor het raadhuis is het op zaterdag 20 mei 1934 een drukte van belang. Binnen is de raadzaal uitbundig versierd en op de grote spiegel die daar hangt, Staat het woord: 'welkom' geschreven. Dat alles betreft de politieman Van Eendenburg op wie enkele weken eerder een moordaanslag is gepleegd en die nu uit het ziekenhuis is ontslagen.

Door: Aad van Holstein
Uit: Ouder Westland
Datum van plaatsing: zaterdag 22 mei 2004

Het is vrijdagavond 28 april 1934. Een klok slaat tien uur. Het is rumoerig in de Langestraat in 's-Gravenzande. waar het anders ‘s avonds zo rustig is. Enkele jongelui maken kabaal, maar houden zich in als twee surveillerende gemeenteveldwachters hen erop aanspreken. De agenten lopen verder de Langestraat in. Ergens tussen de Gasthuislaan en de Monsterseweg in draait een van de veldwachters, C. Landman, zich om. Hij denkt dat een van de druktemakers hen op zo'n twintig meter afstand is blijven volgen. Maar als hij ziet dat het een bekende is slaat hij daar verder geen acht meer op. De man blijkt een medewerker van drukkerij Van Deventer, die bij iedereen goed bekend staat.

De agenten praten wat met elkaar, maar worden ineens opgeschrikt door een luide knal. Ze draaien zich allebei verbijsterd om en zien achter zich de jongeman staan met een rokend pistool in zijn hand. Veldwachter Van Eendenburg roept hem nog toe: “Wat doe jij voor onzin" Hij denkt in eerste instantie, dat de drukkerijmedewerker van een alarmpistool gebruik heeft gemaakt om hen te laten schrikken. Maar dan voelt hij ineens een stekende pijn in zijn lendenen en roept zijn college Landman toe: “Ik ben geraakt"

Onderzoek
Landman overziet de situatie in een oogopslag. Hij trekt zijn revolver, waarop de schutter zich zo snel als hij kan uit de voeten maakt. “Niet schieten en eerst mijn collega helpen", flitst het door het hoofd van agent Landman, “als dat in orde is, ga ik er achteraan.” Dokter Van Rijn woont vlakbij. Daar moet Van Eendenburg zo snel mogelijk heen. De dokter is gelukkig thuis, dus dan is hij in goede handen, weet hij. Terwijl de arts de agent onderzoekt, haast collega Landman zich terug naar de plek des onheils. Daar begint hij direct aan het onderzoek naar de dader. Het spoor leidt recht naar een smalle doorgang in de richting van de Gasthuislaan. De veldwachter is daar nog niet goed en wel aan gekomen of er klinkt een tweede schot. Gelukkig is het nogal duister in het steegje, waardoor de schutter dit keer zijn doel mist. De veldwachter weet niet dat de dader hiermee een soort waarschuwingsschot heeft gelost en daarbij op de grond heeft gericht. De veldwachter slaagt er, gehinderd door de duisternis niet in de man te arresteren. Hem staat daarom niets anders te doen dan onmiddellijk de chef van po1itie.Ter Hark en de burgemeester van 's-Gravenzande mr. J. Bunt te waarschuwen. Die arriveren zeer snel ter plekke en nemen onmiddellijk het onderzoek van Landman over.

Een ziekenauto wordt gecharterd en in minder dan geen tijd wordt de gewonde veldwachter naar het ziekenhuis Zuidwal in Den Haag vervoerd. Daar kan de kogel operatief worden verwijderd. Het ding blijkt ter hoogte van de linker lendenstreek het lichaam te zijn binnengedrongen. De volgende morgen is Van Eendenburg buiten levensgevaar. De verdachte, die in het dagelijks leven bij genoemde drukkerij administratief werk verricht is inmiddels per fiets in de richting Den Haag op de vlucht geslagen. In de stad ziet hij op straat een agent aan wie hij vraagt waar zich het dichtstbijzijnde politie bureau bevindt. De politieman verwijst hem naar het bureau aan de Prinsenstraat. Daar aangekomen, vertelt hij zijn verhaal. In telefonisch overleg met de inmiddels op de hoogte gestelde burgemeester van ’s-Gravenzande wordt besloten hem voorlopig vast te zetten in het Huis van Bewaring.

Bekentenis
Als de burgemeester de volgende dag in Den Haag arriveert, volgt de voorgeleiding van de 29 jarige dader voor de officier van justitie, de burgemeester van 's-Gravenzande als hulpofficier van justitie en de chef van politie van 's-Gravenzande. Alle kranten, die in Westland verschijnen, maken uitvoerig melding van de aanslag en van het feit dat de dader een volledige bekentenis aflegt. Zijn motief blijkt een idee-fixe te zijn. Hij zegt zo'n grote hekel aan de veldwachter te hebben dat hij hem uit de weg wilde ruimen. Een nadere verklaring daarvoor heeft hij niet. Al sinds januari loopt hij met het plan rond om Van Eendenburg met - een dan - gekocht revolver van het type liberty om het leven te brengen. Hij vertelt, dat hij van tevoren zelfs schietoefeningen heeft gehouden om hem niet te missen. Van Eendenburg, die 26 jaar oud is, is pas een half jaar in dienst van de politie. Hij is getrouwd en wordt algemeen geacht als amicaal politieman. Dat laatste blijkt onweerlegbaar op die zaterdagmiddag als voor Van Eendenburg een groots welkomstfeest op touw wordt gezet. De met palmen, bloem en en planten versierde raadzaal is te klein om het grote aantal genodigden te bevatten. Ondersteund door zijn collega’s komt Van Eendenburg langzaam de. trap op. De burgemeester spreekt hem toe. "Reeds buiten hebben kinderen u toegezongen”, zegt hij. “Bij die hulde sluiten wij ons gaarne aan. Wij wensen u van harte geluk met dit onverwacht snelle herstel." Daarna komt er bijna geen einde aan de stroom gelukwensen, die over Van. Eendenburg wordt uitgestort. ‘s-Gravenzande laat duidelijk zien dat het pal achter zijn veldwachter staat. Enkele weken later staat de dader van de moordaanslag terecht, waarna hij wegens poging tot moord overeenkomstig de eis van het openbaar ministerie van alle  rechtsvervolging wordt ontslagen en ter beschikking van de regering wordt gesteld.

Agent van Eendenburg tussen tal van ’s-Gravenzanders die hem huldigen na zijn ontslag uit het ziekenhuis.
Foto: Historisch Archief Westland

De Villa Ouwendijck en Geerbron

In de rubriek 'De Westlander en zijn moNUment' staan karakteristieke en herkenbare bouwwerken in Westland centraal. Zowel het verleden als het heden worden in deze artikelen belicht; vandaar 'moNUment'. Dit keer gaat het om twee Westlandse buitenplaatsen, Ouwendijck en Geerbron, die door de bewoners met elkaar verbonden raakten. Dit mede naar aanleiding van de expositie in het Westlands Museum over Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw.

Door: Piet van der Valk
Uit: Hele Westland
Plaatsing: 3 juli 2019

Vanuit de oorspronkelijke initiatieven om te komen tot een Kunstmuseum Westland, is er nieuws en een mooi plan om invulling te geven aan de expositiewens van deze groep. Met het Westlands Museum is overeengekomen samen vanuit één museum verder te gaan denken. Het Westlands Museum gaat zich dus omvormen, om op 3 benen te kunnen staan. Haar basis, de Tuinbouw en onze Streek wordt nu uitgebreid met Kunst, in ‘n fraaie aanvulling van historische en hedendaagse Kunst. Er zal nog wel veel werk verzet dienen te worden, voordat fysiek en permanente invulling kan worden gegeven aan de benodigde behuizing, om de werken op een goede wijze te kunnen presenteren, met alles wat daarbij komt kijken. Dus voorlopig zullen vaker op een andere plaats, de mini tentoonstellingen worden ingericht. Deze richten zich op actuele of interessante onderwerpen en kunnen bestaan uit een deel van de eigen of een geleende collectie. Zo ontstond het idee te beginnen met een mini tentoonstelling over de vroegere eigenaren van enkele Westlandse Buitenplaatsen.

Villa Ouwendijck te ‘s-Gravenzande
De oudst bekende gegevens over Ouwendijck dateren van ongeveer 1530. Cornelis Adriaenszn Persyn 1499 – 1571 huwt met Machteld Willemsdr Coppier van Ouwendijck ca 1520. De woning is in het kaartboek van het Regulierenklooster Maria Magdalena in Brethanië, vervaardigd in 1566 door landmeter Coenraet Oelenzn van Delfland, ingetekend. Cornelis bezat toen nog een woning in  ’s-Gravenzande. Op een andere prent uit een kaartboek uit 1641 door Jan van Beest, weliswaar in opdracht van Joris Willemszn Persyn van Ouwendijck een kleinzoon van Cornelis, maar Ouwendijck is dan al verkocht aan Joris Pieterszn Houdt, die het op zijn beurt in 1627 weer doorverkocht aan de bekende Simon van Catshuijsen, baljuw en schout van Naaldwijk. Deze Simon liet het bewonen door zijn zus, de weduwe Anna van Steenhuijsen. Het buiten werd nog aantal maal verkocht voordat het in 1824, voor 20.750 gulden, in handen kwam van Jacobus Petrus De Fremery 1800 – 1874. Deze Jacobus werd in 1824 tot schout en wat later tot 1847 tot burgemeester van ’s-Gravenzande benoemd, hij was tevens advocaat te Rotterdam. In datzelfde jaar trouwde hij met Sara Jacoba Hester Nederburgh. In 1826 werd op Ouwendijck hun zoon Jacobus geboren die door de familie Co werd genoemd, maar zich later James ging noemen. Dat zal te maken hebben gehad met het feit dat hij al op 21-jarige leeftijd naar Amerika trok om daar in zaken te gaan. Hij trad in dienst van de firma Herckenrath & Van Damme die een vestiging had in New York. Het bedrijf was indertijd opgericht door Leon Herckenrath. James kwam echter nog regelmatig terug in Nederland en dan verbleef hij op Ouwendijck.

Geerbron te Monster
De stichter van dit Buiten is de bekende luitenant-admiraal Anthony Pieterson 1658 – 1722. Hij kwam voort uit een invloedrijk geslacht waarbij opa Adriaan o.a. bewindhebber was van de West-Indische Compagnie en vader Anthony maakte deel uit van de Haagse regenten, werd daar schepen, thesaurier en burgemeester. De vrijgezel Anthony maakte een schitterende carrière bij de marine. Zijn geld investeerde hij in onroerend goed in Monster en Naaldwijk. Zo bouwde hij met het verstrijken van de jaren, de buitenplaats Geerbron op, tot wat het was vlak voor zijn overlijden. Hij liet voor velen wat na en Geerbron kwam in 1724 voor 9.000 gulden in handen van Albert ten Ham, kapitein in het leger. De buitenplaats zelf bracht minder op dan meer dan honderd marmeren beelden, vazen, ornamenten e.d. Ook hier zijn vele verkopen van de buitenplaats bekend. Dat bleef totdat de uit Venlo afkomstige arts Gerrit Herckenrath 1767 – 1809, toen baljuw van Monster, Geerbron begin maart 1801 op een veiling kocht. Het orangeriehuis met fruitmuur werd voor 2.000 gulden door timmerman Arij de Cocq gekocht. Opmerkelijk dat de kleinzoon van deze timmerman de latere kunstschilder Cornelis de Cocq was, die meerdere portretten van leden van de familie Herckenrath schilderde. Gerrit Herckenrath was reeds gehuwd met Alida Milius 1761 – 1844, toen zij in 1790 naar Poeldijk verhuisden. Het stel kreeg 8 kinderen, de oudsten werden in Poeldijk geboren, en alleen de jongste op Geerbron.

Zoon Leon en James
Leon Herckenrath 1800 – 1861, een zoon van Gerrit en Alida, was 18 jaar toen hij naar de Amerikaanse staat South Carolina vertrok. Leon kreeg daar de gele koorts en hij werd daar toen verpleegd door ene Juliette Louise MacCormick de Magnan. Dat moet goed zijn afgelopen want in 1823 trouwde het stel. Zij was de dochter van een Creoolse moeder en een Schotse vader. Om te kunnen trouwen moest hij zijn bruid en zijn schoonmoeder vrijkopen uit een slavinnen bestaan. De zaken voor Leon gingen uitstekend, hij leidde toen twee bedrijven. Het stel kreeg daar zeven kinderen. Uit het oogpunt van raciale wetgeving kwam hij in 1835 met zijn gezin naar Nederland. Hij kocht toen Geerbron van z’n moeder Alida. Daar kreeg het echtpaar nog acht kinderen. Jacobus De Fremery, James, zoals hij zich dus in New York liet noemen, startte zijn carrière bij de firma Herckenrath & Van Damme. Na twee jaar had hij het daar wel gezien en besloot naar California te gaan. Hij startte daar het bedrijf firma Gildemeister, De Fremery & Co. Het bedrijf had zich toegelegd op commissiehandel op Europa, Zuid-Amerika en China. Zes jaar later zette hij het bedrijf alleen voort onder de naam James De Fremery & Co en het bedrijf groeide uit tot een van de grootste handelsbedrijven van San Francisco. Hij was zo vermogend geworden, dat hij in 1862 de zeer soliede Savings Union Bank oprichtte, die onder zijn voorzitterschap zich zodanig ontwikkelde, dat bij zijn overlijden de waarde van het kapitaal tot 27 miljoen dollar was gestegen. Deze James De Fremery 1826 – 1899, huwde in 1853 de oudste dochter van Leon en Juliette, Virginie Theresa Herckenrath 1824 – 1890. En op deze wijze is de band tussen Ouwendijck en Geerbron op een hele bijzondere manier bevestigd.

Grafkelder en familie
Leon was ook de initiatiefnemer die de grafkelder, niet ver van de locatie Geerbron, liet aanleggen in het toenmalige duingebied. Die grafkelder is tussen 1844 en 1847 gebouwd door de familie Herckenrath in Traditioneel-Ambachtelijk stijl. Deze grafkelder verwierf een Rijksmonumentale status. Er zijn totaal veertien kisten, met dertien leden van de familie Herckenraths in de kelder aanwezig. In de veertiende kist is de baker van de familie, mevrouw Zuiderwijk, bijgezet.
De locatie werd in 1837 door de toenmalige burgemeester van Monster, Leon Herckenrath aangekocht. Leon was van 1847 tot 1854 burgemeester van Monster. De oom van Leon was Frans Herckenrath 1780 – 1852, woonachtig in Venlo, ongehuwd en van beroep militair. Een heel fraai schilderijtje van Frans, van de eerder genoemde schilder Cornelis de Cocq hangt in het Westlands Museum aan de Middel Broekweg in Honselersdijk. Daar hangen ook twee schilderijen van Leon en zijn moeder Alida, van de schilder J.W. Pieneman.

De schilderijen
De verzameling van de familieportretten werd door James en Virginie meegenomen naar de Amerika. Nadat James kwam te overlijden, erfde de oudste zoon James Leon de collectie familieportretten, die zo bij elkaar bleef. De schilderijen hingen in het woonhuis op hun landgoed The Grove in Oakland in California. Het was een collectie van ruim 50 schilderijen, die qua tijd over een periode van bijna drie eeuwen liep en geschilderd waren door mannen van naam. Toen de oudste zoon James Leon De Fremery in 1911 overleed, heeft zijn weduwe de schilderijen in bruikleen gegeven aan het Golden Gate Museum in San Francisco in California. Door financiële problemen tijdens de crisisjaren rond 1930, voelde de familie De Fremery zich gedwongen het grootste deel van de schilderijen te belenen. Dit heeft Paul William, een kleinzoon van James en Virginie, geregeld. Echter toen die in 1942 plotseling kwam te overlijden, besloot de firma waar de collectie was beleend zonder overleg met de familie, de schilderijen te laten veilen. Door deze veiling viel de schilderijencollectie van De Fremery-Herckenrath uiteen en raakte verspreid door de Verenigde Staten van Amerika. En zo kon het gebeuren, dat enkele Westlandse vrijwilligers, die deze veilingen wereldwijd in de gaten houden, zo nu en dan een dergelijk kunstwerk kunnen kopen. Mede hierdoor en de nieuwbouw van de Glazen Gemeentehuizen heeft het Kunstmuseum goed wortel kunnen schieten. De eerste trap van dit plan moet er over een paar jaar kunnen staan. Het is ONS aller Erfgoed en we moeten er niet aan denken dat de nu reeds verzamelde kunstwerken, ook door veilingen eeuwig verdwaald raken.

Status
Beide buitenplaatsen zijn in het verleden gesloopt.  Tot slot werd de grafkelder met veertien grafkisten, zoals dat uit het gemeentelijk register blijkt, op 21 mei 2002 als Rijksmonument onder de nummer 525142 in het Rijksregister opgenomen.                  

 
familie de Fremery op trap van hun woning in Oakland San Fransisco

 
Casparus de Fremery (foto WOS)                                          James de Fremery en Virginie

Villa Ouwendijck

Geerbron Monster

Midden op de kaart het De Fremery Park

De Fremery Park in Oakland