De Dom
Bepalend voor de aanblik van De Lier is de Dom. De toren staat bijzonder scheef en toont duidelijk drie geledingen. Bij de restauratie van 1954 kreeg de toren een fundering van veertig betonnen pulspalen om verdere verzakking tegen te gaan.
De Lier is ontstaan als dijkdorp langs de Lee. 
Vroeger heette dit water Liora of Lier, wat zoals veel waternamen, "de heldere" betekent. 

De ontwikkeling van de tuinbouw
De tuinbouw heeft De Lier welvaart gebracht. In de achttiende eeuw leefde men nog voor een groot deel van de vlasteelt. Deze teelt veroorzaakte vlaskoorts. Jenever, die men in trekpotten vervoerde, beschouwde men als een probaat middel tegen deze koorts. Zo moet de bijnaam van de Lierenaar, de Theebukker, zijn ontstaan.
Van grote betekenis voor de ontwikkeling van de tuinbouw zijn veilingen. In café "De Gouden Leeuw" ontstond de Lierse veiling. Daar stalden op woensdag- en zaterdagavond de tuinders hun producten op het biljart uit. Niet lang daarna verrezen in Westerlee een aantal loodsen. Het veilingcomplex beslaat nu ruim 30 hectare. Door een fusie met zes andere groenteveilingen is de leiding nu in handen van "The Greenery". Veiling De Lier blijft één van de grootste vestigingen van ons land. De voornaamste producten zijn sla, komkommers en tomaten.
De aanwezigheid van de veiling drukt een belangrijk stempel op de gemeente door de aantrekkingskracht op handels- en industriële bedrijven.
Twee belangrijke verkeersstromen belasten het wegenstelsel: het vaak langzame tuinders verkeer en het zware nationale en internationale transport dat de producten afvoert.

De Lier wil oude timmerwerf aankopen.
Het eeuwenoude pand aan de Hoofdstraat moet grondig worden gerestaureerd.

Uit: Westlandsche Courant  Maandag 6 februari 1995
Door: Kees Bos

De Lier - Burgemeester en wethouders van De Lier zullen de gemeenteraad dit voorjaar een voorstel doen om de eeuwenoude timmer-werkplaats aan de Hoofdstraat 63 in De Lier aan te kopen. Het oude pand kan na aankoop grondig worden opgeknapt. Later kan de timmerwerf als museum annex koffie- en thee-schenkerij worden opengesteld.

Met de aankoop en de restauratie zijn honderd-duizenden guldens gemoeid. De gemeente zou dit geld uit de reserves kunnen halen. De komende maanden zullen burgemeester en wethouders onderhandelingen voeren met de eigenaar van de timmerwerkplaats en met de stichting die het pand wil gaan restaureren. De gemeente wil voldoende zekerheid dat het laatste inderdaad gaat gebeuren.

Nu burgemeester en wethouders bereid zijn het pand aan te kopen, is ook de restauratie een stuk zekerder. Burgemeester Huub van der Meer: "Het is een kip en het ei-kwestie. Als de gemeente het pand aankoopt, kan de stichting meer duidelijkheid bieden aan de sponsors en de vrijwilligers. Daarmee komt ook de restauratie een stuk dichterbij".

Molens
Het huis aan de Hoofdstraat is zo bijzonder, omdat het sinds 1642 steeds als timmerwerkplaats in gebruik is geweest. Vele vakmensen hebben hier hun beroep uitgeoefend door onderdelen voor molens en andere bouwwerken te maken. Heel oude, unieke gereedschappen zijn in de werkplaats bewaard gebleven.

Het gebouwtje, dat aan de achterzijde bouwvallig is geworden, is na de Dom het oudste pandje van het dorp De Lier. Andere oude panden, zoals het kaaspakhuis, zijn recent wel gesloopt om plaats te maken voor woningen. De timmerwerf is heden ten dage nog steeds als zodanig in gebruik bij een aannemer. Om het pand als monument voor de toekomst te bewaren is vorig jaar al door enkele vrijwilligers de stichting Timmerwerf opgericht. Deze vrijwilligers hebben reeds vele sponsors gevonden, die samen bereid zijn 200.000 gulden voor de restauratie van het pand te doneren.

Thee-schenkerij
De timmerwerf wordt door de restauratie weer in toonbare staat gebracht. De restauratie van de werf zal volgens de plannen in november beginnen. Het werk, dat wordt uitgevoerd door Liers aannemers, gaat ongeveer twee jaar duren. Om de kosten te drukken, hebben de vrijwilligers ook een plan ontwikkeld om in het pand een koffie- en theeschenkerij te openen.

Voor de vieringen van 750 jaar De Lier staat in augustus al een feest rondom de restauratie van de timmerwerkplaats op het programma. Burgemeester Van der Meer verwacht dat dit feest voorlopig gewoon kan doorgaan, hoewel de onderhandelingen over de aankoop door de gemeente De Lier nog voortduren.

De Lier - Een onopvallende gevel in de Lierse Hoofdstraat verbergt een heuse timmer-werkplaats uit het begin van de zeventiende eeuw. De werkplaats is een vergeten, historisch stukje van het dorp De Lier, bewaard gebleven dankzij de spaarzaamheid van de timmerfamilie Koene en vóór 1900 het geslacht Bongaards. Van geslacht op geslacht timmerden de vaklui onderdelen voor molens en hooibergen. Zij gooiden niets weg. Integendeel, ze bewaarden alles. Op de bovenverdieping staan een draaibank en gereedschap, klaar om zo weer een molen te bouwen. Aan machines deed men indertijd niet, hooguit werd wat elektriciteit aangelegd. De lange werkbanken in de werkplaats worden heden ten dage nog gebruikt. Niet voor molens, maar hoofdzakelijk voor kozijnen.
De timmerman Kees Koene verdient er zijn dagelijks brood mee. De 57-jarige Lierenaar heeft echter geen opvolger voor zijn bedrijfje. Hij zou zijn pand best willen verkopen, maar wacht een goed aanbod af. En dat aanbod komt misschien van de dorpsgenoten Cor van der Mark en Jan den Hoed. Sinds zij het pand hebben bezocht, heeft het hun hart gestolen. Ze zetten zich in voor restauratie en behoud van de historische timmerwerkplaats met achterliggende woning uit de achttiende eeuw. Ze hebben de ‘stichting Timmerwerf’ opgericht om het woonhuis en de werkplaats terug te brengen naar de stijl van 1900. De bedoeling is zelfs om het tot Liers museum te dopen. Een idealistisch plan, waarvoor nog veel geld en honderden uren vrijwilligerswerk nodig zijn. Veel mensen zijn al enthousiast geraakt. Het Lierse gemeentebestuur beslist deze dagen over aankoop van het pand.
Van der Mark heeft goede hoop. "Dit is een unieke kans voor De Lier. Ons dorp is het kaaspakhuis van Stoorvogel al kwijtgeraakt en we hebben de rel over het café gehad, waar nu Albert Heijn is. Dit is echt het oudste en waardevolste plekje van De Lier. Daar moeten we ons voor inzetten".

Authentiek.
Zijn mede-initiatiefnemer Jan den Hoed ziet een verband met het 750-jarig bestaan van De Lier volgend jaar. "Het zou prachtig zijn als we in dat jubileumjaar met het restaureren zouden kunnen beginnen". Wie het pandje eens van dichtbij en van binnen bekijkt, wordt inderdaad getroffen door de authentieke staat van het materiaal. Veel van de inrichting is verwaarloosd en door de houtopslag ziet het er rommelig uit. Wie daar doorheen kijkt, herkent echter de werkplaats uit de negentiende eeuw. Die ziet de timmerlieden werken aan de onderdelen voor molens en hooibergen. Aan de muren hangen nog veel gereedschappen, waarvan sommige vijftig jaar niet zijn gebruikt. Zoals een aparte beitel om bomen uit te hollen tot goten. Houten goten worden al sinds de oorlog niet meer gemaakt, maar de beitel hangt er nog steeds. Achterin de werkplaats leidt een lage deur naar de woonkamer van het oude huisje. In de muur is een klein raampje. "Daarmee kon de baas controleren of het personeel wel doorwerkte, als hij zelf even in de woonkamer was", legt Den Hoed uit. In de kamer zelf hangt het spinrag centimeters dik van het plafond af. De donkere, maar best ruime woonkamer heeft twee bedsteden een spint (een provisiekast, red.). Boven de schouw is een bloemenvaas geschilderd. Duidelijk zichtbaar is het houtwerk dat ooit een kast omlijstte. Toen de familie Bongaards in 1922 naar een ander pand verhuisde, is de kast op de bovenverdieping gezet. De planken staan sindsdien vol met spijkers en schroefjes.

De timmerwerf anno 1999

Tonnen subsidie als rijksmonument.
Timmerwerf is ‘een onbekende Rembrandt’

‘Een heel bijzonder en zeldzaam gebouw’, zo wordt de Lierse Timmerwerf gekwalificeerd.

Uit: Westlandsche Courant Woensdag 12 juni 1996

De Lier - De historische Timmerwerf krijgt waarschijnlijk de status van rijksmonument. Een procedure om het pand uit de zeventiende eeuw daarvoor in aanmerking te laten komen, moet over tien maanden uitsluitsel geven. Met de status is een subsidie gemoeid van enkele tonnen.

In het register van beschermde monumenten dat de Rijksdienst voor Monumentenzorg bijhoudt, staat slechts een handjevol timmerwerven. Die in De Lier is met zijn 354 jaar één van de oudste. Een delegatie deskundigen uit de museumwereld die het grijze pandje aan de Hoofdstraat onlangs bezocht, kwam superlatieven tekort voor de timmerwerkplaats. Men repte van een ‘onbekende Rembrandt’.

"Het is een heel bijzonder en zeldzaam gebouw", onderschrijft ook A. Van Veenendaal van de Rijksdienst die lovende woorden. Zij bezocht de Timmerwerf vorige week en behandelt de monumenten-aanvraag voor het pand. "Het aardige aan deze werkplaats is bovendien dat hij tot een paar jaar geleden in gebruik was. Van buiten ziet het huis er 19e eeuws uit, met mooi pleisterwerk. Treed je binnen, dan wacht een verrassing. De kern van het pand blijkt uit de zeventiende eeuw te dateren. Het aangebouwde woonhuis is van een eeuw later en het interieur daarvan is weer negentiende eeuws".

Het bestuur van stichting De Timmerwerf, die de restauratieplannen ontwikkelde en begon met de uitvoering, werd verlegen van alle lof. Jan den Hoed, secretaris: "We moeten de zaak wel even verwerken. We dachten dat dit een lokale aangelegenheid was. Op de rijkslijst komen hielden we voor onmogelijk". Na overleg met de gemeente, eigenaar van de Timmerwerf, werd besloten een aanvraag voor de rijkslijst in te dienen. "We moesten de zaak wel even verwerken", zegt Den Hoed over de superlatieven die de timmerwerf ten deel vielen.

"Een Rembrandt, dat is mooi", zei burgemeester H. van der Meer vorige week in een commissievergadering. "Maar meteen daarna komt de vraag: en wat levert dat op?" Van de bedragen gingen hem ‘de oren tuiten." De huidige restauratieplannen kosten een half miljoen gulden. Dat wordt 7,5 à 8 ton, denkt penningmeester Zuidgeest, door extra kosten voor de architect en de uitvoering. "We hopen op minstens drie à 4 ton subsidie", laat hij weten. "Maar niets is nog zeker".

De gemeente, sinds twee jaar eigenaar van de Timmerwerf, kan zeventig procent van de kosten die nodig zijn voor het behoud van de monumentale waarde van het pand als subsidie krijgen van het rijk. Onder deze regeling valt niet de riolering, het eerste werk dat de stichting liet uitvoeren. Tot nog toe had de stichting een kleine twee ton binnen aan giften en sponsoring. Daar is de contributie van 115 leden van "De club van honderd’ nog niet bijgeteld.

In een rijksmonument mag niet zomaar worden verbouwd. Dat leverde de stichting aanvankelijk hoofdbrekens op. Den Hoed: "Op zolder, de voormalige houtopslag, hadden wij een koffie- en theeschenkruimte gepland. Dat kon niet doorgaan. Daarmee verdween onze eigen mogelijkheid om de exploitatiekosten terug te verdienen, want we moeten van de gemeente onze eigen broek ophouden". De oplossing lag buiten de deur. De oude loods in de tuin kan onder zijn zadeldak wél ruimte bieden aan horeca.

Zolang de aanvraag van de Timmerwerf in behandeling is, liggen de werkzaamheden stil. In deze periode van ‘voorbescherming’ moeten wijzigingen aan het pand aan de Rijksdienst worden voorgelegd. Den Hoed denkt dat de bouwvallige Timmerwerf het verwachte uitstel wel zal overleven.

Vergeten
Zal de Timmerwerf het zesde Lierse rijksmonument worden? Den Hoed denkt van wel. Hij gaat ‘voor 99,9 procent’ uit van een positieve beslissing van de Rijksdienst. Ook Van Veenendaal acht de kans dat de Timmerwerf het eervolle predikaat misloopt klein, ook al worden nu vrijwel alleen gebouwen van na 1850 verheven tot monument. "Het gaat om een vergeten monument", stelt ze. "Eigenlijk had de Timmerwerf al een monument moeten zijn".

De Lier -
In augustus 1994 was het vijftig jaar geleden dat de bezetters de korenmolen bij Westerlee opbliezen. De molen heeft een eeuwenlange, roemruchte geschiedenis. De molen wordt voor het eerst vermeld in 1353 in de grafelijke leenregisters. In deze registers liet de graaf aantekenen aan wie hij bepaalde rechten had gegeven. Helemaal zeker is men niet. Genoemd wordt de Hoernemolen, in de buurt van een Groeneweg. Hoerne zou een verschrijving van Koerne (=3Dkoren) kunnen zijn. Meer zekerheid is er in 1393. In dezelfde leenregisters staan 'de molen, molenwerf en de wind; vermeld. Eigenaar was Gerijt van Heemskerck, waarna velen anderen volgen. In 1604 blijkt Adryaan Cornelisz de molenaar en in 1620 Leendert Fransz den Aert. In 1627 sterft deze molenaar en zijn vrouw weduwe Neeltje Jans, verkoopt de molen voor 3200 gulden aan haar zoon Jacob Lenaertsz, die als achternaam Van der Lee aanneemt. Hij laat de standaardmolen rond 1630 vervangen door een wipmolen, wat makkelijker te hanteren is met de maalstoelen op de begane grond. Deze wipmolen gaat ongeveer 150 jaar mee, totdat in 1788 Willem de Oude molenaar wordt. Hij wil met zijn tijd meegaan en sterker en groter worden. De molen wordt vervangen door een ronde, stenen grondzeiler. Naast de molen komt een woonhuis en schuurtje vlak langs de Hoefweg (thans Leeweg), vlakbij de brug over de Lee. Aan de andere zijde van de brug staat tot de huidige dag de Leewoning. Na tien jaar verkoopt Willem de Oude de korenmolen aan Bernardus Nieuwland, welke hem slechts vijf jaar bezit. Het zijn woelige tijden wegens de Franse overheersing, met veel onzekerheden in de handel. 

Stoom
De molen van Westerlee is gaandeweg door de mechanisatie verbeterd. In 1891 wordt een stoomwerktuig geïnstalleerd, met een stoomketel van tien pk, 'dienstig om de bestaande maalstenen in de windmolen met stoom aan te drijven;. Op windstille dagen is de molen nu ook in bedrijf om graan te malen. Al in 1914 wordt de stoommachine vervangen door een zuiggasmotor, welke twee koppels maalstenen afwisselend kan aandrijven. Eigenaar Wim van der Plas, die de molen voor 20.000 gulden van zijn vader heeft overgenomen, breidt de molen en de twee pakhuizen uit. Hij koopt een deel van een pakhuis, bergplaats en varkensschuur erbij. Blijkbaar hield hij ook varkens, waarvan de mest wel in de tuinderij werd gebruikt. In 1931 wordt de zuig-gasmotor vervangen door een dieselmotor, de Crossley-Engeland met 40pk. Inmiddels werd het transport intensiever en werd na enige jaren een Ford vrachtwagen aangeschaft. De paarden en wagens verdwenen. Nog enige tijd bezat men ook een schuit voor aan- en afvoer over het water naar de cliënten. Soms kwam een beurtschipper afmeren achter de houten schuur, welke naast het woonhuis stond. Een eenvoudige hijsinstallatie haalde de zakken maïs of ander graan omhoog in het pakhuis, vanwaar het verder via de molenstenen tot meel werd vermalen. Rond 1933 raakte de molen zichtbaar verouderd. De wieken zoefden steeds minder door de lucht en afbraakplannen begonnen steeds scherper vorm aan te nemen. In 1938 was het zover. De roeden, as, bovenwiel en ander drijfwerk met de complete kap en buitenkruiwerk werden van de bijna 150 jaar oude molenromp genomen en een licht gepunte afdekkap werd gemonteerd. Een 'peperbus' was het resultaat. Een elektrische hamermolen maalde nu het graan, speciaal voor veevoer. 

Oorlog
De oorlog bezorgde de molenaarsfamilie een moeilijke tijd. Dure vergunningen om aan graantoewijzing te komen maakten het werk niet eenvoudiger. In 1943 vorderden de Duitsers de vrachtauto van de molen, die inmiddels als maalderij werd omschreven. Voor de molenaarsfamilie Van der Plas was er al een aantal jaren een andere, extra zorg bijgekomen. De oude Jan van der Plas leed al een aantal jaren aan tbc. Na een lang ziekbed overlijdt hij op 6 mei 1942. Zoon Wim en docter Lenie hadden ook tbc en de nog jonge Wim stierf op 20 juli 1942. Enige jaren later volgde Lenie, pas 18 jaar oud. Weduwe Van der Plas trekt uit haar woning aan de Leeweg naar haar schoonzoon, die molenaar is te Goudswaard. Zij overlijdt op Tweede Kerstdag dat jaar, oud 75 jaar. Op de molen blijft de vrouw van Wim van der Plas achter, Maartje de Munnik met haar kinderen Lenie, Bep en Jan. De knecht Rien Huis draait zo goed en zo kwaad als het gaat verder met het bedrijf. Ondertussen zijn de Duitsers in de omgeving druk bezig om zich in te graven tegen de verwachte landing van de geallieerden. Tankgrachten, versperringen en bunkers worden aangebracht. De Leemolen stond in de weg en moest verdwijnen. De molenaars zagen de bui hangen en begonnen de molen tijdig te slopen. De dieselmotor dook onder bij een tuinder. Een koppel maalstenen ging naar graanhandel Van Vliet in De Lier. In augustus 1944 naderde het einde van de Leemolen. De molenaarsfamilie en de omwonenden moesten hun huis verlaten en werden aangeraden de vensters met platen dicht te spijkeren, wegens de opblaasplannen van de Duitsers. Tot driemaal toe werd een springlading aangebracht in de romp. Het bouwwerk werd tot puin gereduceerd. Het huis en schuren werden direct daarna gesloopt. Een kale plek bleef over bij de Leebrug. In 1950 zette de voormalige knecht Rien Huis het maalbedrijf voort. Dat functioneerde slechts tot 1958, waarna maalderijgebouw en woonhuis werden verkocht aan de Coöp.. Tuinbouwvereniging Westerlee. Tot op de dag van vandaag staan daar thans nog de gebouwen.

‘Ik mol al mollen sinds m’n vroegste jeugd’, vertelt de 82-jarige Lierenaar Van Adrichem, terwijl hij trots zijn bijzondere nieuwste aanwinst toont.

Ze noemen hem de ‘Mollenvanger van De Lier’, de 82-jarige P.N.J. van Adrichem is trots op die benaming. De oud-tuinder had deze week wel een heel bijzondere vangst. Aan de provinciale weg trof hij een witte mol aan.

De Lier - 
De spierwitte mol ligt stijf in een oud koektrommeltje en is ongeveer vijftien centimeter lang. "Kijk, een dergelijke albino-mol tref je zelden of nooit aan. Het is nu vijfendertig jaar geleden dat ik een dergelijk beestje in een klem vond. Ik ‘mol’ al mollen sinds mijn vroegste jeugd en ben nu 82 jaar, dus je mag gerust spreken van een bijzondere vangst". Toen Van Adrichem zijn eerste albino-mol ving, gingen zijn kinderen met het beestje door de klassen van de lagere school. "Daarna heb ik hem gewoon weggegooid, maar achteraf had ik spijt dat ik hem niet had laten opzetten". De mol die deze week in handen kwam van de Lierenaar, zal waarschijnlijk binnen enkele weken op de kast van zijn woning aan de Lierweg prijken. "Nog deze week breng ik hem naar de preparateur en als het meezit is het beestje dan over enkele weken klaar".

Mollen spelen een belangrijke rol in het leven van Van Adrichem. "Mijn vader was boer en had land aan de Lee. Als jong kind ging ik al op zoek naar mollensporen en gewapend met een schop wist ik op slimme wijze deze beesten te vangen. Al snel krijg je steeds meer grip op de leefwijze van de mol en weet je precies, waar je een klem moet zetten. Nu heb ik dus veel succes, want waar ik mijn klem zet, zit er voor 99 procent een beest in". Al een tiental jaren maakt Van Adrichem gebruik van een zogeheten Duitse klem. "Gekregen van m’n dochter. Zij woont samen met man en gezin op een boerderij in Groningen. Daar kun je deze klemmen ook kopen, maar hier heb ik ze nog nooit gezien".

"Bij nat weer zit een mol in de regel meer aan de oppervlakte. In de zomer, wanneer de grond erg droog is, gaat hij steeds dieper zitten, dan zie je ook minder molshopen. Een mol graaft een zogenaamde transportrit (gang) die overigens nooit recht loopt, maar om de halve meter van richting veranderd. Het is de kunst om deze gang te vinden en juist daarop de klem neer te zetten".

Om de juiste gang te vinden, gebruikt Van Adrichem een groot mes en snijdt daarmee in het gras. "Als ik geen weerstand tegenkom weet ik dat ik een molsgang te pakken heb. Met de aanwijzingen van de molshopen kan ik zo vrij goed de juiste locatie bepalen". Wanneer er een mol is gevangen, is de plaag meestal nog niet over, want er zitten er vaak meer. "Dan gooi ik de gang een stukje dicht en kijk de volgende dag of deze weer is doorgegraven. Als dat zo is, dan ben ik er zeker van dat er nog een mol zit en begint het ritueel weer van voor af aan".

Druk.
Van Adrichem heeft het er druk mee, want overal in de regio wordt zijn hulp ingeroepen. "Dat gaat van mond tot mond". Vertelt hij lachend. "Laatst heeft een tuinbouw toeleverings bedrijf een tuinder naar mij gestuurd. Ze hadden gezegd: ‘Ga maar naar Van Adrichem want daar heb je meer aan dan een paar wormen met vergif’. Kijk, dat is toch leuk". Omdat de bejaarde Lierenaar maar een klem heeft (‘Ik wil er ook niet meer bezitten, want het moet leuk blijven’) worden de ‘klanten’ op hun beurt behandeld. "Als de klem uitstaat, moet je toch altijd wachten tot je resultaat hebt en dat kan wel eens een dag duren". Maar aan een gemiddelde van twee mollen per week komt Van Adrichem wel. "Ik denk dat ik in mijn leven er wel meer dan duizend heb omgelegd", zegt hij met zekere trots.

"In de oorlog kon je trouwens de huidjes verkopen en kreeg je daar nog ‘een paar centen’ voor. Nu vraag ik niks voor mijn diensten, maar krijg ik vaak een aardigheidje van de mensen die ik van hun mollenprobleem afgeholpen heb. De mollen zelf verdwijnen in de groene gft-bak, want op de uitzondering van de albino-mol na kun je er niks mee beginnen". Door zijn jarenlange ervaring heeft de krasse Lierenaar natuurlijk weleens rare dingen meegemaakt. "Bij het aardappelen wroeten is er weleens een mol mijn broekspijp ingekropen. Gelukkig had ik ‘m snel te pakken, want die beesten kunnen lelijk bijten".

Zo heeft de mollenvanger ook nog verschillende tips voor minder moorddadige praktijken. "Een gebroken fles schuin in de grond zetten, zodat de wind erin fluit, wil weleens helpen", zegt hij. "Een andere methode is om op een paal in de grond vier keer per dag keihard met een ‘slegger’ te slaan. Dat is natuurlijk wel een intensieve methode, maar een mol is een aardbewoner en houdt nu eenmaal niet van grondtrillingen. Een stuk glas in de ‘rit’ wil ook soms helpen. Een mol die verwond is zal altijd sterven, alleen kun je dat onder de grond natuurlijk niet controleren".

Gazon.
Voorlopig houdt Van Adrichem het bij zijn eigen beproefde methode van de Duitse klem en het mes. "Nee, ik heb geen hekel aan de diertjes, maar ik weet dat ik een hoop mensen gelukkig maak met het feit dat ik ze uit hun mooie gazon verjaag". Overigens is het zo dat mollen ook hun nuttige kant hebben. Zij eten insecten en zorgen voor een goede drainage. "Voor een boer, tuinder en gazonbezitter zijn de ontsierende molshopen, het aangevreten gewas en de gaten in het land echter niet echt leuk en daarom zal het beestje denk ik nooit echt populair worden".

De Lier had Leedam kunnen heten.

Uit: Westlandsche Courant Dinsdag 20 september 1994
Door: Kees Bos

De Lier vierde in 1995 het 750-jarig bezit van kerkrechten. De boeren aan de Lee ontworstelden zich in 1245 van Maasland en de Duitse Orde, bouwden een spits op de dom, streden met de Spaanse hertog van Alva en roosterden haar brandstichtsters. De Lier - Het was de tijd dat boeren in houten boerderijen woonden en met hun familie grote velden met graan verbouwden. Waar de nieuwe dijken doorbraken en landerijen overstroomden. Waar onverklaarbare ziekten dood en verderf zaaiden en de kerk het middelpunt van het leven was.

Het was de tijd dat kerken het bezit waren van particuliere personen. De heer van het dorp was tegelijk de bezitter van de kerk. Hij betaalde de pastoor en ontving de kerkbelasting van de kerkbezoekers, wat overbleef mocht hij in eigen zak steken. In die tijd verkocht de graaf van Maasland zijn kerk aan de Duitse Orde.

Voor de boeren die rond de Lee woonden, was de Maaslandse kerk echter een behoorlijk eind lopen. Zeker in de winter was de vijf kilometer lange tocht een hele onderneming. De overname door de Duitse Orde was voor het voorname geslacht Uyterliere aanleiding om te vragen of zij een eigen parochie mochten stichten, nabij de Lee. Dat mocht en in 1245 verkreeg de familie Uyterliere het recht om zelf te begraven en te dopen. De parochies van Maasland en ook van Naaldwijk stonden een stuk gebied af voor de nieuwe parochie in De Lier. Dit besloeg stukken grond aan beide zijden van de huidige Hoofdstraat en Kijckerweg, vroeger de belangrijke dijk langs de Lee.

De huiskapel van de familie werd opgeheven en men bouwde een nieuwe kerk. Waar deze kerk is gebouwd is tot op de dag van vandaag onduidelijk. Waarschijnlijk is het gebouwtje van hout geweest, waardoor het moeilijk is daar tegenwoordig iets van terug te vinden. Het dorpje aan de Lee telde toen niet meer dan een paar honderd personen. Op de verspreide boerderijen werd meest graan geteeld totdat de veengrond in later eeuwen te drassig werd. Rondom De Lier stonden twee molens. Ten noorden van De Lier staat nog steeds een halve romp, als restant van de molen. Bij de Sportlaan, ter hoogte van de Hoofdstraat is de molen tegenwoordig vervangen door een gemaal met een dieselmotor.

Een korenmolen heeft De Lier ook gekend. Die stond bij Westerlee, maar is tijdens de oorlog zwaar beschadigd en ten slotte gesloopt. Waarom er eigenlijk mensen aan de Lee gingen wonen, s moeilijk te verklaren. Misschien was hier een natuurlijk haventje, waar vandaan scheepjes naar de Maas voeren. De Lee was goed bevaarbaar, tot het stroompje later dichtslibde en er een dam werd gelegd. Inderdaad had De Lier net zo goed Leedam kunnen heten. Zeker is wel dat het geslacht Uyterliere al vroeg in de Middeleeuwen een kasteel bij de Heimond bewoonde. Bij de grote overstroming van 1134 braken de dijken bij Westerlee en De Nol en stroomde het water tot aan Heimond.

Wellicht is het kasteel onder gestroomd (er is niets van teruggevonden), want de familie Uyterliere bouwde een nieuw onderkomen op een veiliger, hoger gelegen plaats. Ongeveer 500 meter van de brug over de Noordlierweg, zijn palen en zelfs de gracht teruggevonden van het nieuwe kasteel. Een andere theorie is dat de Lierse adel verhuisde omdat het een stuk grond kreeg van hogere heren, als dank of stimulering van de bedijking van het gebied. De juiste toedracht is nog steeds in nevelen gehuld.

Wel zeker is dat het dorpje De Lier al langer de status van ‘ambacht’ had, een prille voorloper van de huidige gemeente. Zo heerste er een schout, die de rechtszaken behartigde. Ook betaalden de Lierenaren aparte ‘ambachts-belastingen’. Sinds wanneer De Lier een eigen ambacht vormde, is in de archieven nooit aangetroffen, maar al rond 1200 wordt de naam De Lier genoemd. Deskundigen van de historische werkgroep De Lier houden het voor mogelijk dat de bewoning rond De Lier al vee ouder is. In het Westland worden de laatste tijd bij opgravingen materialen uit de Romeinse tijd gevonden. Wie zal zeggen of het riviertje de Lee al in die tijd werd bevaren of bewoond ?

Ruzie
De nieuwe Lierse parochie had niet zo’n voorspoedige start. Vanaf haar oprichting hadden de bestuurders veel ruzie; om te beginnen over de eigendommen van de kerk. Het geslacht Uyterliere had namelijk twee stukken grond beschikbaar gesteld om er een kapel op te bouwen. De Duitse Orde, die de kerk beheerde, meende dat zijn nu eigenaar was geworden van de grond, wat de familie weer ontkende. Het incident paste in de voortdurende strijd wie de zeggenschap had over de Lierse kerk; de plaatselijke adel of de Duitse Orde.

De strijd leidde tot vreemde taferelen. Zo waren er op enig moment zelfs twee pastoors in De Lier. De strijd is uiteindelijk rond 1450 met een compromis beslecht. De parochie kreeg de eigendommen, de Duitse Orde kreeg het benoemingsrecht van de pastoor.

De ene ruzie was nog niet voorbij, of de volgende diende zich al weer aan. Nu met boeren van Maasland, die erg dicht tegen de Lee aan woonden. De grens tussen De Lier en Maasland liep namelijk (anders dan de parochie) over de Hoofdstraat. De boeren die pal aan de oostkant van deze dijk woonden, vielen formeel onder Maasland, maar maakten kosteloos gebruik van het schooltje, de vroedvrouw en de brandweer van De Lier. Dit dorpje was immers letterlijk aan de overkant van de weg, terwijl het dorp Maasland alleen in de verte, op vijf kilometer, zichtbaar was. De boeren hier wilden ook niet onder het ‘ambacht De Lier’ vallen, want de belastingen hier waren een stuk hoger.

Zo moesten voor deze bewoners, na menig strijd, veel regelingen tussen De Lier en Maasland worden getroffen. De Hollandse overheid greep in 1672 in. Die stelde vast dat de parochie een dorpsraad moest zijn voor alle personen die bij De Lier wonen. Voor die tijd een unieke instelling. Een dorpsraad was een heel vroege vorm van democratisch bestuur. De raad bestond nog tot na de Franse bezetting (rond 1800), maar werd toen verdrongen door de gemeenteraad. Er was nog even strijd, maar de dorpsraad verloor deze machtsstrijd. In 1817 viel het doek voor de dorpsraad. Pas honderd jaar geleden is de gemeentegrens van De Lier en Maasland definitief verschoven van de Hoofdstraat naar de Burgerdijkseweg.

De Dom
De Lierenaren (en de nabij wonende Maaslandse boeren) kerkten al sinds de vijftiende eeuw in De Dom, tegenwoordig het oudste monument van het dorp. De kerk was destijds kleiner dan nu. Bij uitbreidingen is de nieuwe kerk steeds om de oude kerk heen gebouwd. Opvallend aan de kerk is de stompe toren, die al bij de bouw scheefgezakt moet zijn. Op de scheve fundamenten hebben de bouwvakkers de stenen zo gestapeld, dat de toren uiteindelijk toch recht overeind staat. Aan de voet van De Dom zijn de scheef aflopende groeven nog steeds zichtbaar.

Heel vroeger heeft de toren een ui-vormige spits gehad. Deze spits is in juli 1572 echter afgebrand. Een blikseminslag was waarschijnlijk de oorzaak, maar helemaal zeker is dat niet. Het was immers ook de periode dat de Spanjaarden en de Geuzen rovend door dit gebied trokken. Wellicht zijn dus deze troepen de aanstichters van de brand in de spits van De Dom. Hoe dan ook, de spits is nooit herbouwd en het rechte dak is al eeuwen het herkenningspunt van De Lier. Minder bekend is dat de toren in de loop der eeuwen ook een paar meter in de grond is gezakt. Wie De Dom wil beklimmen, moet eerst een paar treden naar beneden.

Er gaan legendes dat er een onderaardse gang van de Domtoren naar het voormalige klooster Boekestijn aan de Burgerdijkseweg zou zijn. Bewoners van het kasteel zouden bij een belegering snel naar de vrijheid kunnen vluchten. Veel andere kastelen - denk aan Valkenburg - hebben ook zulke geheime gangen. Sommige Lierenaren beweren bij hoog en bij laag dat zij zich restanten of zelfs een ingang kunnen herinneren. Het graven van een onderaardse gang in de drassige veengrond rond De Lier is echter praktisch onmogelijk. Feit is dat bij de laatste restauratie van De Dom, in 1956, een betonnen plaat en enorme balken onder de toren zijn aangebracht. Als er al een doorgang was, dan is-ie nu door de plaat en balken belemmerd.

Halverwege de Domtoren was vroeger een cel gebouwd. Deze is nog tot bijna 1800 gebruikt om gespuis op te bergen. In 1793 werd een vrouw opgepakt, die zojuist zeven huizen in brand had gestoken. Voor die tijd, met de vele houten huizen en rieten daken, was brandstichting een zeer ernstig misdrijf. De schout liet haar als straf wurgen en blakeren. Het bladeren (roosteren) had tot doel dat haar lichaam bij de wederkomst van Jezus niet uit het graf zou kunnen opstaan.

Over het beheer van de cel was meermalen ruzie tussen de parochieraad en de schout. De schout wilde de zeggenschap over die cel, maar de parochieraad vond dat zij de baas was. De parochieraad ging toen zover dat zij de cel sloopte. De schout moest ten lange leste toegeven en de parochieraad herbouwde de cel. De Dom wordt tegenwoordig niet, zoals sommige andere kerken, omgeven door een begraafplaats. Wel schijnen er bij de restauratie in ‘56 veel botten en schedels te zijn aangetroffen. Een hele vrachtwagen met botten is weggereden om te worden herbegraven.

Tot aan de Franse tijd was het toegestaan om rijken in de kerk zelf te begraven. De uitdrukking ‘rijke stinkerds’ is daarvan afgeleid, omdat het voor de kerkbezoekers geen pretje was om naar de preek te luisteren, terwijl de walm van het ombindende lijk opsteeg. Vandaar dat men even buiten het toenmalige dorp een nieuwe plaats voor de overledenen inrichtte. De officiële begraafplaats was tot 1920 gelegen op het huidige grasveld bij de Bleijenburgbrug. De gedachte aan de begraafplaats is allang verdreven, gezien het immer drukbezochte Oranjebal dat tijdens de BraDeLier op deze plaats wordt gehouden.

Reformatie.
Het dorp heeft in de zestiende eeuw niet actief meegedaan aan de Beeldenstorm, maar de geloofsstrijd tussen rooms-katholieken en protestanten deed zich ook in De Lier voor. De Lierse parochie dacht aanvankelijk handig de Reformatie te overleven. In die tijd dat overal de katholieke kerken werden bestormd door calvinisten, verklaarde de Lierse pastoor Vos doodleuk dat hij nu een protestantse predikant was geworden. Hij heeft echter niet lang plezier gehad van zijn overstap. Want toen rond 1572 de Spaanse hertog van Alva op gezag van de Spaanse koning in Holland het gezag kwam herstellen, gooide hij de Lierse predikant in het gevang. Na drie jaar opgesloten te zijn geweest, werd de pastoor/ predikant alsnog ter dood gebracht. Alva had voor hem een katholieke opvolger benoemd, maar deze was ook geen lang leven beschoren.

Toen de Geuzen twee jaar later in het gebied de overhand kregen, gingen zij even hardhandig te keer om het calvinistische geloof aan de Lierse parochie op te dringen. De katholieke opvolger van pastoor Vos werd door de Geuzen dan ook een kopje kleiner gemaakt.

Met medewerking van Krien van Dijk en Anton van der Sande, werkgroep Oud-De Lier.

Een diesel gemaal als monument

Uit: Westlandsche Courant 28 juni 1996

De Lier - "Je moet mij maar niet te veel op de voorgrond stellen", zegt Kees de Vos aan het eind van het gesprek. "Het is de machine die het allemaal heeft gedaan al die jaren".
De Vos heeft inderdaad niet in eigen persoon dagelijks veertig kubieke meter water per minuut van de Oude Lierpolder naar de Lee gedragen. Wel heeft hij 28 jaar lang de oude dieselmotor Crossley gekoesterd en gepoetst.
De zwartglanzende dieselmotor in de molen zonder kap is te bezichtigen op de derde Molendag, die morgen in het Westland wordt gehouden. Elf andere molens zijn ook opengesteld voor publiek.

'Een stuk of zes, zeven' dieselmotoren telt het hoogheemraadschap  Midden-Delfland volgens De Vos. De zijne is de enige die nog kan werken. Hij demonstreert het de vijzel, het kurkentrekker-vormige schoepenrad, is binnen vijf minuten operationeel en 'tilt' het proestende en schuimende water uit de polder één meter tachtig omhoog. De huidige clustermachinist die het 'werk van De 'Vos (60) overnam sinds hij in december met de vut ging, laat de diesel regelmatig nog even lopen. Mocht het elektrische gemaal, dat sinds 1980 aan het Strijpkanaal draait, uitvallen dan springt de Crossley in. De laatste keer gebeurde dat afgelopen december (1995).

De Vos, elektromonteur van huis uit, had geen zin meer in een baas boven zich. Daarom werd hij in 1962 molenaar-machinist. Toen hij begon woonde er haast geen mens om hem heen. Met echtgenote Maart je (55) knapte hij het vervallen molenaarshuis op dat naast de molen staat. In huis hangt nog een foto van vóór 1929, toen de molen uit 1717 nog wieken had en op windkracht de uitgestrekte polder droog hield. Een andere, uit 1980, toont de molen zonder wieken en met plat dak, en de eerste huizen aan de horizon. Anno 1996 is de polder vrijwel geheel van glas.

De regen beheerste Jarenlang het leven van De Vos.'s Nachts eruit om te malen, overdag terug van het schoonmaken van de sloten als er een bui ging vallen. Eénmaal was' hij op weg naar een verjaardag maar kon alleen zwaaien naar het feestvarken in het voorbijrijden: weer een bui die hem naar de molen dreef. Maar erg vond hij het nooit, al is De Vos blij dat hij nu niet meer aan de lopende band afspraken hoeft af te zeggen.

Het puffen van het gemaal liep als een rode draad door het leven van de familie De Vos. Aan het trillen van de planten in de vensterbank konden ze zien of de Crossley rustig draaide. Als de borden niet goed opgestapeld in de kast stonden, trilden ze.
Tijdens het draaien smeerde De Vos de motor elk uur. Nog steeds is hij er geroutineerd in. Op de Molendag zal het koper van de olievaatjes blinken en schitteren. Al is de machinekamer sinds de komst van de nieuwe machinist wel veranderd. Er is een geluidscel in gebouwd.

"Komt door de Arbo-wet, die voorschrijft dat er maar veertig decibel geluid mag zijn", zegt De Vos met een twinkeling in zijn ogen die verraadt dat hij dat' ding', met toilet ernaast, maar niks vindt. Want zijn gemaal is toch iets van een monument, vindt hij. "Daar hoort een  ouderwets houten wc bij, buiten in de tuin, met een hartje in de deur".
Hijzelf ging trouwens altijd naar het toilet in zijn woonhuis naast de molen, maar dat ligt anders voor de uithuizige machinist, Die is er trouwens niet bij vandaag. Hij is naar een motorfestijn in Assen, Maar De Vos neemt morgen met veel plezier de honneurs waar.

Korenmolens
De molens die morgen kunnen worden bezichtigd zijn: de korenmolens in Schipluiden, Wateringen, Monster, 's-Gravenzande, Delft, Loosduinen en Maassluis. Watermolens die meedoen zijn die in Maassluis, Hoek van Holland, Rijswijk, Maasland, Schipluiden. En dan is er natuurlijk de Crossley in De Lier.
Alle molens zijn open tussen negen en vijf uur. Voor f 3,50 is bij de molens een routebeschrijving verkrijgbaar voor een fietstocht langs de molens. Starten kan vanaf elke molen. Wie vijf of meer molens bezoekt ontvangt een aandenken. (Attentie dat was in 1996!)